Oxirgi variant davrlarga bo`lingan

Ikkinchi jahon urushidan keyingi yillarda O'zbekistonning iqtisodiy hayoti. Dunedagi barcha mustamlakachi davlatlar singari shurolar davlati xam Uzb-ni uzining xom ashyo etkazib beruvchi ulkasiga aylantirish siyosatini yuritdi, ogir sanoatni rivojlantirishga ataylab yul bermadi. Urushdan Uzb-n butunlay

xoldan toyib, xartomonlamakiyinchiliklar girdobiga botgan xollachikdi. Sovet davlati xech kanaka yirik sanoat korxonasinn Uzb-da kurmadi va kurish i xam mumkin emas edi. Uzb-n tutgoogida kurilgan va ma'lum darajada axamiyatlirok bulgan sanoat korxonalarining 30 foizi Ittifok tasarrufida, 60 foizi ittifok-respublika tasarrufida bulib, batamom Markazga buysunar edi. Fakat 10 foizgina sanoat korxonasi bevosita Uzb-ga buysimgan va resp-ka iktisodietida xal kiluvchi urin tutmagan. 1946-1985 yyillarda Uzb-da elektroenergiya sanoati rivojlantarildi. Engil va ozi-ovkat sanoatining bir kator korxonalarnp kurnlib ishga tushirildi. Uzb-da shurolar xukumatining rangli va kora metallurgiya, kumir ishlab chikarish, gaz va neft maxsulotlarini kazib chikarish, transport va a) oka tarmoklarini rivojlantirish, kapital kurilishi xam da shaxarsozlik kabi soxalarga e'tabor berganligi tutrisida keragidan ortikcha ezilgan. Xullas, sovetlar davrida Uzb-n ogir vaziyatga tushib koldi. Resp-dan chetga chikarilaetgan maxsulotning 2\3 kismi xom ashe xissasiga tugri keldi. Uzb-ga chetdan keltirilaetgan narsalarning 60 foizini esa mashiujnalar, asbob-uskunalar, epgil sanoat va ozik-ovkat sanoati maxsulotlari tashkil etdi. Mi dlin nafsoniyatga katti к tegadigan jumbok kuzga erkin tashlanib koldi. Resp-ka uzi ter tuki b etishtiradigan va Markazga etkazib beradigan judakimmatli xom ashe maxsulotlari - paxta, nitron, kaprolaktam va boshkalami uzidatayer maxsulot tarzida ishlab chikarish imkoniyati bulmaganligndan, uni tayer maxsulot tovarlam shaklida bir necha barrobar kimmat narxlarda Markazdan sotib olishga majbuo bulli. Natijada xaet uchun goyat zarur va kimmatli xom ashelami ishlab chikaraetgan Uzb-n bu maxsulotlami etishtirishda foyda emas, zarar kurdi.

210. Urushdan keyingi yillarda O'zbekiston iqtisodiyotini boshqarish sohasidagi xatolar.

Dunedagi barcha mustamlakachi davlatlar singari shurolar davlati xam Uzb-ni uzining xom ashyo etkazib beruvchi ulkasiga aylantirish siyosatini yuritdi, ogir sanoatni rivojlantirishga ataylab yul bermadi. Urushdan Uzb-n butunlay xoldan toyib, xar tomonlama kiyinchilikiar girdobiga botgan xolda chikdi. Sovet davlati xech kanaka yirik sanoat korxonasini Uzb-da kurmadi va kurishi xam mumkin emas edi. Uzb-n tuprogida kurilgan va ma'lum darajada axamiyatlirok bulgan sanoat korxonalarining 30 foizi Ittifok tasarrufida, 60 foizi ittifok-respublika tasarrufida bulib, batamom Markazga buysunar edi. Fakat 10 foizgina sanoat korxonasi bevosita Uzb-ga buysungan va resp-ka iktisodietida xal kiluvchi urin tutmagan. 1946-1985 yyillarda Uzb-da elektroenergiya sanoati rivojlantarildi. Engil va ozi-ovkat sanoatining bir kator korxonalarnp kurilib ishga tushirildi. Uzb-da shurolar xukumatining rangli va kora metallurgiya, kumir ishlab chikarish, gaz va neft maxsulotlarini kazib chikarish, transport va atoka tarmoklarini rivojlantirish, kapital kurilishi xam da shaxarsozlik kabi soxalarga e'tabor berganligi tutrisida keragidan ortikcha ezilgan. Xullas, sovetlar davrida Uzb-n ogir vaziyatga tushib koldi. Resp-dan chetga chikarilaetgan maxsulotning 2\3 kismi xom ashe xissasiga tugri keldi. Uzb-ga chetdan keltirilaetggn narsalarning 60 foizini esa mashun'naiar, asbob-u( kunalar, engil sanoat va ozik-ovkat sanoati maxsulotlari tashkil etdi

211. XX asrning 50-70 yillarida o'tkazilgan iqtisodiy islohotlar, ularningsamarasizligi.. Uzb-i
tuprogida kurilgan va ma'lum darajlda axamiyatlirok bulgan sanoat

korxonalarining 30 foizi Ittifok tasarrufida, 60 foizi ittifok-respublika tasarrufida bulib, batamom Markazga buysunar edi. Fakat 10 foizgina sanoat korxonasi bevosita Uzb-ga buysungan va resp-ka iktisodietida xal kiluvchi urin tutmagan. 1946-1985 yyillarda Uzb-da elektroenergiya sanoati rivojlaktirildi. Engil va ozi-ovkat sanoatining bir kator korxonalarnp kurilib ishga tushirildi. Uzb-da shurolar xukumatining rangli va kora metallurgiya, kumir ishlab chikarish, gaz va neft maxsulotlarini kazib chikarish, transport va al oka tarmoklarini rivojlantirish, kapital kurilishi xam da shaxarsozlik kabi soxalarga e'tabor berganligi tutrisida keragidan ortikcha ezilgan. Xullas, sovetlar davrida Uzb-n ogir vaziyatga tushib koldi. Resp-dan chetga chikarilaetgan maxsulotning 2\3 kismi xom ashe xissasiga tugri keldi. Uzb-ga chetdan keltirilaettan narsalarning 60 foizini esa mashuiinalar, asbob-uskunalar, engil sanoat va ozik-ovkat sanoati maxsulotlari tashkil etdi. Millny nafsoniyatga katti к tegadigan jumbok kuzga erkin tashlanib koldi. Resp-ka uzi ter tukib etishtiradigan va Markazga etkazib beradigan juda kimmatli xom ashe maxsulotlari -paxta, nitron, kaprolaktam va boshkalami uzida tayer maxsulot tarzida ishlab chikarish imkoniyati bulmaganligndan, uni tayer maxsulot tovarlari shaklida bir necha barrobar kimmat narxlarda Markazdan sotib olishga majbuo buldi. Natijada xaet uchun goyat zarur va kimmatli xom ashelarni ishlab chikaraetgan Uzb-n bu maxsulotlami etishtirishda foyda emas, zarar kurdi

212. Paxta yakka hokimligining oqibatlari ekologik holatning buzilishi. Paxtachilikning moddiy-

texnik bazasi mexanizatsiya barcha kishlok xujaiigi soxalari, jumladan paxtachiliknn rivojlantirishning eng muxim omklidir. Urushdan keyingi dastlabki yillarda kishlok xujaligi ishlab chikarishda xar xil turdagi texnika juda xam etishmas edi. Paxta kulda terilar, traktorlar bilan er xaydalib ugitlar solinar, xosil paxta punktlarigacha ot aravalarda xam olib borilar edi. Bulaming xammasi talaygina vakt sarflab, juda kup odamlami ishlatishni talab kilar edi. SHu sababdan paxtachilikni rivojlantimshda uning moddiy-texnik bazasini mustaxkamlash asosiy masala bulib koldi. Buni xamma tushunar va shu masalalarni xal kilish uchun respublika barcha choralami kurar edi. Birok xayot bir joyda tuxtab kolmadi. Uzbekistonning kishlok xujaligi, asosan paxtachiligi xam rivojianibbordi. 1951 yili bu ugitlar O"9 mln. lonnani tashkil etgan bulsa, 1980 yili ularning mnkdori 5 mln tonnadan oshib ketdi. Paxta dalalariga aviatsiya erdam ila kimyoviy ishlov berish xam bunga kattagina yul ochdi. 7-yillarda odamlar zaxarli ximikatlardan yoppasiga zgxarlana boshladi. Bu xol respublika xitkumatini muayyai choralar kurishga, xususan, aviatsiyadan foydalanishning bir kadar kiskartirish va dalami erdan turib ishyaanishni kengaytirishga majbur etdi. Uzbekistonda paxlachilikni rivojlantirishni bir kadar bulsada, ragbatlantin>™ uchun paxta xom ashyosining xarid narxlari oshirildi. Uzbekistan xalklari "ok oltin" paxta xisobiga kambagallik chizigidan paslda kolib yashab keldilar. Bunga xalkxujaligini boshkarishningma'muriy-buyrukbozlik tizimi va respublikaninguzmanfaatlari, xalkining manfaatiark bilan xisoblashmaydigan mustamlakachilik siysati aybdor edi

213. Orol fojeasi va uning kelib cliiqish sabablari va oqibatlari.. Butun dunyo ekologik muvozanat
©uzilgan debturgan bir davrda sovet xokimiyati, KPSS bizning mamlakatimizda ekologik muammo yuk
deb. Bu padshdning oidini olish uchun xe kanday chora kurmadi. Uzbekistan barcha yirik ogir sanoat
tarmoklarini Ittifok vaziztikdari maxkamalari karamogida edi. Ekologiyani asossh ugit tarmoklar
korxonalari buzib keldi. Ayniksa, kimyo zdvodlari va kombinatlari ekologik vaziyatga juda katta salbig
ta'sir kursatdi. CHirchik elektr kimyo kombinati yoki SSSRdaadoli eng zich joylashgan shaxar Andijonda
gidroliz zavodi shshgardi. Zaxarlik darajasi yukori bulgan kimyoviy modda butifos guza i i defolyasiya
kilish uchun 20 yil ga yakin kursask ganda n kura 2-3 baravar kup samoletlarda odam ustidan sepvlar edi.
Orol dengizi fojeasi. Buning bosh sababi Amuyaaryo va sirdaryodan sugorish uchun xaddan tashkari kup
suv ojsh edi. Orolning chekinishi natijasida bu mnntakada tuz kumli buronlar bir necha baravar oshdiki,
natijada xar yiliosmonga 70 mln tonnadan ziyod zaxarli aralashmalar kugarildi. Uzbekistonning
Korakalpogiston, Xorazm va Turkmanistonning Tashovuz . viloyatining xar gekgpf eriga уiliga 600-700kgdan ziyod tuz kumli changlari yogitadi. YOsh bolalar ulimi, nogiron tugnlgan bolalar soni ortib bordi. Ayollaming 60 fozi kamkonlik kasaliga chalingan edi. Butun Orol buyida korit tifi kasalligi 30 baravar, yukumli sari к kasallik? baravar ortdn. Ayniksa, rak kasalligi kupayib ketdi. 1981-1986 yillar buyrakka tosh yigilishiga chalinganlar soni 10 marta oshdi

214. XX asrning 50-80 yillarda O'zbekistonda ijtimoiy hayot. Uzbekistonda 50-80 ynllarda
iktisodiyotni boshkarish ma'muriy-buyrukbozlik usullari va kattik rejalashtirish, uta markazlashtirish
tamoyillari asosida olib borildi. Ushbu yillarda Uzbekiston respublnkasida kup soxali shishasozlik
industriyasi, kimyo, neft, toshkumir, gaz, tog-kon va energetika sanoati yanada yuksaldi. Metropologiya
tomonidang Uzbekiston sanoati oldiga kuyilgan katta talablar zamonaviy texnologiya, fan va texnika yutuklarini joriy kilish, asbob-usku nal arii yangilash, ular uchun kapital mablaglar ajratish mikdori bnlan xamoxang emas edi. Uzbekiston sanoatida engil va ozik-ovkat sanoatlarining salmogi, 25 foiznigina tashkil kilar edi. Uzbekistonda usha davrda engil va ozik-ovkat sanoatiga nisbatan ogir industriya, ayniksa uning kimyo, neft, kumir, gaz, rangli metall kazib olish va energetika tarmoklari tez surat bilan rivoj landi. Uzbekiston kazib olingan boyoliklarning xujayini emas edi va uning ne'matlaridan mustakil foydalana olmas edi.

215.