Oxirgi variant davrlarga bo`lingan

Ahmoniylar davrida O'rta Osiyodagi siyosiy, iqtisodiy va madaniy hayot. Кадимги замондан
бошлаб, Урмия кулининг жанубий томонларида «parsu» кабилалари яшашар эдилар. Милоддан
аевалги VIII-VII аерларда улар Эламга кучиб, ахомон уругидан чивдан сардор атрофвда
бирлашадилар. Уларнинг дастлабки подшолари Кайхусрав даврида Оссурияга, Камбиз даврида,
Мидияга итоат этганлар. Камбиз билан Мидия шохл Астякнинг кизи, Уртасидаги никохда Кайхусрав
II дунега келади. Камбиз вафот этгач Парсуа тахтига Кайхусрав П утиради. Мол.авв.558-йилда

Пасаргада шахрини куриб, уни лавлат пойтахтига айлантиради. Каднмги Эронликлар рзларининг бой халк огзаки ижодийти ва бзма адабиетига эга булишганлар.Улар куплаб халк маколлари эртаклари, х,икоялари, кушиклари ва ёзма адабиетининг ажойиб намуналарини яратганлар. Улар хакида «Авесто Шохнома» достонлари алохида ахамиятга эга

45. Yunon-makedon qo'shinlarining Aleksandr Makedonskiy boshchiligida O'rta Osiyoga

yurishi. Markaziy Osiyo \ududining axamoniylar asoratidan batamom ozod bulishi bu ulkaning
makedoniyalik Iskandar

Zurkarnayn tomonidan egallanishi bilan boglikdir. Mil.avv. 330-329 yillarda Urta osiyoga yurish boshladn. U mil.avv. 327 yildagina juda kalta va daxshatlnjanglardan sung Baktriya, Sugdiyona, Margiyona va boshka xududlarni egaplay oldi, lining zuklmidan kugulish uchun Sugdiyona xalklariga 150 yil, Baktriya xalklariga esa ISO yil kerak buldi. Unga karshi baktriya]iklar, sugdisnatiklar xalk kasoskorlari Spitamen, Oksiard raxbarligida jasorag kursatdilar. Iskandar xiyla-nayranglar va shafkatsiz kirginlar evazigagina uz maksadini ruyobga chikara olganu Jumladan, Samarkandda Spitamen boshchiligida kutarilgan kuzgolonni Iskandar ikki yildan sunggina - mil.avv.328 yilda bostira oldi. Kuzgolonni bostirish chogida Samarkand!iklardan 120 ming yishi shafkatsizlarcha kirib tashlangan. Ustrushonada Samarkand bilan xujand oranigidagi togliklar bilan bulgan jangda tub erli 30 ming axolidan 22 minggi kilichdan utkazilgan. Ammo vatanparvarlar taslim bulmagandar. Iskandar xiyla ishlatib, maxachliy xukmdorlardan Sugd kat'asininng xokimi Oksiardning kizi Roxshanaga uylandi, maxalliy xalkka uzini yakin tutio, uning milliy urf~odatlarini kabul kiladi, milliy kiyiilarini kiyib yuradi. SHundan sunggina maxalliy xukmdorlarving bir kismi uning tomoniga utadi va Iskandar uz niyatlarini ruyobga chikarali

46. 
    Spitamen boshliq xalq qasoskorlarining jasoratlari. Iskandar saklarga uzi birnnchi bulib xujum
    boshlaydi va uz kushinining barcha turlarini ishga solib, saklarga xujum kiladi. Saklar dastlab xujumiga
    bardosh beradm, ammo keyinchatik kochishga majbur buladi. SHunday paytda Sugdda Spitamen boshlik
    kushin tuziladi va uning kushiniga maxafliy axoli xam k^hiladi. Spitamen bir kancha vaktta
    makedonnyaliklarga tinchlik bermaydi,gox ungtomondak gox chap tomondan ^Akka tutadi.Spitamen
    makedoniyaliklarni tchj bir orolga xaydab kiritadi va u erda kirib tashlaydi.Muvaffakiyatga erishayotgan
    Spitamen vaktni kuldan boy bermay, maxalliy axoli yordamiga tayanib Marzkandaga keladi va u erda
    makedoniyaliklar gamizonini kayza kamat yushadi.Iskandar tez orada Marokandda etib keladi va Spitamen
    avvat Buxoroga, keyin chulga cheki nad i.32 8-y l&kandarSugdtomonyul oladi. Spitamen bu jangda xam
    faol katnashadi. Lekin Kraterboshchiligidagi kushin kelayogganini sezgach Spitamen chulga karab
    kochadi.Uning ulimi xakida turlicha taxminlar mavjud.Kiskacha kili b aytadigan bulsaq Sugdning
    mustakillik u'thun olib borgan kurashining vkkinchi boskichi Spitamen ulimi biian yakunlanadi. SHundan
    bilsaq buladiki Uzbekiston xalki uchun ozodlik kurashlariai olib borib, tarixda vatanparvar siymo sifatida
    muxrlanib mapdi
    
47. 
    «Avesto» - zardushtiylik dinining muqaddas kitobi.. «Avesto» zardushtiylik dinining mukaddas
    kitobi bulib, uning ilk saxifalari Zardusht tomonidan 7 aeming oxirlarida Amudare soxillarida yaratilgan. Bu
    kitob 12 ming xukiz terisiga bitilgan, makedoniyalik Iskandar SHarshi zabt zttanda, uning nodir nusxasini
    Elladaga eltib, kerakli joylarini tarjima kildirgan, kolganini esa eetirgan. Avcstoning tulik matni bizgnacha
    etib kelmagan, birok parchalar etib kelgan. Ularda Urta Osie xatklari xakidg muxim manbalar etib kelgan.
    Avesto kitobi diniy va madaniy soxada ulkamiz tarixining urganishda eng kadimgi kitob byashb, u mil.avv.
    

1 mingyilliklar xakida xikoya kiladi.

48. Navro'z bayramining shakllanislii. Navraz €ayrami bundam 3 ming yil oldin Eron axamoniylari
saltanatidj paydo butgan. Buk uni baxoming birinchi kupi xisoblanat Ilk temir davri Urta Osiyo xududlarida
madaniy xayot, yailliy urf-odatlar, an'analarning rivojlanganligini kuzatvpimiz mumkin. SHunday
an'analardan bin Navruz bayramidir.

Navruz kalim avlodiarimizdan bizgacha sgib kelgan mukaddas urf-odatlardan bulib, uni beyram kilnsh va Urta Osiyoda kadimdayok raem bulgan. Asrlar utishi bilan Navruz bilan boglik an'analar xalklar va elatldar urtasidagy iktisodiy va madaniy alokalarning rivojlaiishi zaminida keng yoyila borib, kup ulkalarning an" anaviy, millim bayramiga aylandi. Naruiaxiyning ma'lumot berishicha, «Navruz - .YAngi yil bayramini utkazish» an'analari boshlanganiga 3 ming yildan utgan. Ingli? olnmasi M.Boys fikricha, zardushtiylarda (olov xamda ezgulik xomiysi Asha Vaxishta sharafiga baxoriy udum -navruzni utkazish an'anasi paydo bulgan), Beruniyning yozishicha, Navruz yangi yilning byuirinchi kuni bulib, uning forscha nomi xam shu ma'noni takozo etadi. Eronliklar utmish zamonlarda yillarni kabisali oylarga bulishgan. Bu vakt kuyoshning saraton burjiga kirish paytiga tugm kelar edi. Sungra u orkaga surilgach, baxorda keladigan buldi. Endi u butun yil unga

xizmat kiladigan bir vaktda, ya'ni, baxor emgirining bimchi tomchisi tushishidan gullar ochilguncha, daraxtlar gullashidan, mevalari etilguncha, usimlik unib chika boshlanishidan takomnllashguncha davom etgan vaktda keladi. SHuning uchun Navruz olamning boshlanishi va yaratilishiga dal il kilingan. Demaq Navruz 3-3,5 ming yil ilgari paydo bulgan bulib, asrlar davomida yangicha karashlar, an'analar Bilan boyib bordi. SHu Bilan birga uning tarkibida ajdodlarimizning kadimgi mifologik tasavvurlari va xayot tarzi bilan alokador marosim va urf-odamtlar xam saklanib kolgan

49. 
    Aleksandr Makedonskiy impcriyasining parchalanisli. Salavkiylar sulolasi. YUnon tarixchisi
    Arrian bergan ma'lumotlariga Karaganda, Salavk 1 baktriyaliklar, sugdiylar, parfiyaliklar bilan kup urushlar
    olib borgan va sung buerlamiegallagan. Urta osiyoningjanubiy viloyatlarini u mil.aw. 306 yilda bosib
    ofgan edi. Salavk 1 va uning ugli Urta Osiyoga katta etibor bergan. Bu davrda kishlok xujaligi,
    xunarmaidchiliq savdo-sotik ancha rivojlangan. Bu xududlarda 75 shaxar kurilgan. Antiox 1 davrida
    Baktriya xayotida dastlabki tangalar - oltin, kumush, mis dirxam zarb kilingan. Salavkiylar davolati
    xududlariga kuchmanchi kabilalar tez-tez xujum kilib turar edi. Salavkiylarga karshi maxalliy xalk
    kuzgolonlar kutaradi. Ayniksa, bu kuzgolonlar mil.avv.280 yilda Salavk 1 vafotidan sung kuchayadn.
    Mutlak xokimiyatni uz kuliga olgan uning ugli Antiox-1 maxalliy zodagonlarga tayanib, Urta Osiyodagi
    kuzgolonlarni bostirgan. Antiox 1 xukmronligi davri (mi!.aw.293-261 yy.)da Garbga kilgan xarbiyyurishlari
    bilan shuxrat kozondi. Natijada sharkiy viloyatlar ma'lum darajada uning e'tiboridan chetda koldi. Bu
    jarayondan foydalangan sharkiy viloyatlar mustakill ikka intilib, safavkiylarga karshi chikishlar
    uushtirganlar. Oknbat natijada Salavkiylar davlati parchalanib ketgan. Mil.aav.SH aeming urtalariga kelib
    dastlab Parfiya, sunfa YUnon-Baktriya bu davlat tarkibidan ajralib chikib, mustakillikka erishdi
    
50. 
    Mil. aw. IV-II asrlarda Xorazm. Mahalliy boshqaruv. Энг кадимги давлатлардан бири
    Кадимги Хоразм. Илк давлатчилик масаласида жуда куплаб илмий бахелар бклиб 5ттан булишига
    карамай, бу масала хануз уз ечимини топтан деб хисобланмайди. Хусусан, «Ката Хоразм» езма
    манбаларда «Авесто»да Хоразм кадимги Бехистун тилвда Хваразмиш, Кадимги Юнон-рим тилида
    Хорасмия деб номлаган.Кадимги Хоразм давлатининг хакида археологик маълумотига кура мил.авв.
    IX-VI1I асрлар Хоразм маданияти Амиробод номи билан машхурдир. Бу маданиятнинг меъморчилик
    едгорликлари асосан чайпо ва ярим ертулалардан иборат булиб мустахкам турар жойлар учрамайди.
    Хоразмдаги сугориш иншоотлари мустахкам мудофаада эга булган турар жойлар - Кузаликир,
    Дингалжа, мил.авв.У1-У асрларга оиддир. IV асргача пайдо булган. Бу кадимги Хоразм давлатининг
    энг йирик шахарларида археологик казишмалар олиб борганда Тупроккалъа, Куйкирилган калъа
    каби мавзулари археологик ишлари олиб борган. Масалан: Куйкирилганкалъадан ярим ертула
    шаклда ибодатхоналар топилиб урганилган
    
51. 
    Yunon-Baqtriya davlati.. YUnon-Baktriya davlati 120 yil yashadi. SHu davr mobaynida uning
    iktisodiy va madaniy yuksaldi. Xunarmaidchilik va savdo sotik rivojlandi. Kuplab shaxarlar kurildi.
    Baktriya, Sutdiyona, Margiyona xunarmandlari yashagan buyumlar kupgina kushni shaxarlar va davlatlarga
    xam yoyildi. YUnon-Baktriya davlatida tangalar xukmdor ta'siri bilan zarb etilgan. Dajla daryosi buyi-
    Salavkiyadan Baktriya ga kuvgin yulining kuri b bitkazilishi bilan xalkaro savdo va madaniy alokalar
    jonlandi. Baktriya orkali Xitoydan Xindistonga boradigan karvon nuli utgan va Buyu k ipak yuli
    tarmoklariga bulindi. YUnon madaniyati an'analari yoyilgan bulishiga karamay, Urta Osiyo xalklari
    uzlarining kadim iy madaniyatlari ai'analariga sodik koldilar. Ular ellin madaniyatining eng" avzal
    tomonlarini kabul kilib yangi asoslarda rivojlantirdnlar. YUnoi-Baktriya podsholigi davrida deyarli barcha
    tarnxiy-madaniy viloyatlarda iktisod va madaniyati yuksaldi.
    
52. 
    Ellinizm madaniyatining o'ziga xos xususiyatlari va uning Markaziy Osiyoga yoyilishi.
    Ellinizm madaniyatini kadimgi ajdodlarimiz madaniyati ga ta'siri. Ellinizm madaniyati deb buyuk sarkarda
    Makedoniyalik Iskandar bosib olgan va undan sung tashkil topgan ellin davlatlari xududida shakllangan
    madaniyatga aytiladmi. Ellinizm madaniyati Grek madaniyati bilan maxalliy madaniyatning aralashuviga
    

aytiladi. Buyuk sarkarda Aleksandr Makedonskiy (mil.avv.356-323 yy). Otasi Filipp P. Vafotidan keyingi yillarda otasi davrida amalga oshmay kolgan SHarkka yurishni boshlaydi va bir kancha shaxar davlatlarini va usha davrdagi yirik Axmoniylar imperiyasini tutatadi va uzining imperiyasini tuzadi. Ammo, mil.aw.323-yilda tusatdan vafot etadi va u asos solgan imperiyasi urnida ellin davlatlari tashkil topadi. Bular:Ptolomeylar, salavkiylar,YUnon-Baktriya,Parfiya podsholiklari, Makedoniya va YUnoniston kabilar bulib, ularda uz davrining yuksak madaniyati shakllandi va keyingi davr SHark va Farb madaniY-ma'naviy rivoji uchun muxim rol uinaydi. Xususan bu madaniyat kadimgi Turon zaminiga xam ta'sirkildi.Usha davrda YUnonistondan ilm-ma'rifat ya'ni YUnon olimlari va faylasuflarining asarlari xamda karashlari kirib keldi. YAna usha davrdagi olimlarning mamlakatlararo almanishini sodir buldi,

usha davlatlar urtasida savdo-sotik soxasida xam alokatar rivojlandi. Umuman olganda ellin madaniyati Antik davrdagi madaniyat bulib, mi.avv. IV va mil.aw. II aerlarda uz ifodasini topgan bulsada, keyingi davr xususan ilk urta asrlar shaxar davlatlar rivojiga xamda ilk shark uygonish davri ma'daniy rivojiga tamal toshi buldi deyish mumkin.

53.