Otkir hoshimov

7
,
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

Lobar yana qo lini tortib oldi. Tuflisining uchi bilan 
hali qurib ulgurm agan yem i chiza boshladi.
— T o ‘yga borasanm i? — IJning chehrasi yana ham
qizarib ketdi.
— Voy, rostdanm i? — M uqaddam uni m ahkam
quchoqlab, u yuzidan-bu yuzidan o ‘pib oldi. — 0 ‘sha... 
Jahongirgam i?
Lobar quvonchini yashirolm adi shekilli, uyalgan 
bo ‘ldi.
— H a... — dedi sekingina bosh silkib.
K elinlar tushgan avtobus O ynatog1 qishloiga kun- 
botar ch o g ‘i kelib to ‘xtadi. Yonbosh tom ondagi tik k o‘ta- 
rilib turgan sip-silliq c h o ‘qqi botayotgan quyosh nurida 
targ ‘il alanga bo‘lib yonar, butun qishloq uning shafag‘ida 
olovlanib ko‘rinardi. A llanechuk afsonaviy, hazin bir 
m anzara hali kurtak yozm agan dov-daraxtlarga ham , pas- 
tak uylar ustiga harn olovli soya tashlab turardi.
“ O ynatog1 degancha bor ekan!” — M uqaddam avto- 
bus derazasidan m o ‘ralab, atrofni tom osha qila boshladi.
Qishloq kichkiriagina edi. Y arm igacha toshdan devor 
urilgan loy tom li uylar, echki qiylari sochilib yotgan 
shag‘al, egri-bugri ko‘chalar, katta-k atta chinorlar hazin, 
 ychan tuyg‘ular uyg‘otardi unda. Q ayerdadir soy 
shovullar, to g‘ ungurlarida hali qo r erim agan b o ‘lsa 
kerak, allanechuk tezak isi aralash sovuq shabada esib 
turardi.
M uqaddam ko ‘pdan buyon — bir vaqtlar o ‘quvchilik 
paytida sinfdoshlari bilan sayohatga chiqqanidan beri 
tog‘ni k o‘rm agan, shuning uch u n m i, bu yem ing rang- 
barang m anzarasi unga quvonch baxsh etardi Alla- 
qayerda radio karnayj shang‘illaydi, sigirlar m a’raydi, 
qishloq ahli oqshom taraddudida yelib-yuguradi.
K o ‘c h a 
ich k arisid a 
su rn ay
to vushi 
eshitildi. 
M uqaddam yonida o ‘tirgan Lobar o ‘zining qoMini 
m ahkam ushlab olganini sezib, burilib qaradi. U oppoq 
ro ‘m olga burkanib, engashib olgan edi.
— K uyovlar kelishyapti, — dedi M uqaddam ro ‘mol 
ustidan uning qulog‘iga shivirlab.
Lobar uning qoMini tagMn ham m ahkam roq qisdi.
— Q o ‘rqyapm an.
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

U lar boshqa gaplasha olishm adi. G uldasta ko‘targan 
yigitlar avtobusni o ‘rab olishdi. Pastdan hayajonli qattiq- 
qattiq tovushlar eshitildi.
— Kelin tushm aydim i?
— Olib tushsang-chi, Jahongir!
Old tom ondagi eshikdan kattakon guldasta ko'tarib 
kuyov chiqdi. U jingalak sarg‘ish sochi ustidan chust 
d o ‘ppi kiyib olgan, k kish ko‘zlarida o ‘t chaqnab jilm a- 
yar edi.
L obam i bir q o iid a n kuyov, ikkinchisidan M u- 
qaddam ushlab, pastga olib tushishdi. T o r ko‘cha 
odam lar bilan to ‘lib ketgan, oyoqostini k o ‘rib b o ‘lmas, 
hali qurim agan silliq toshlar ustidan sirg‘anib-sirg‘anib 
borishardi. Ikki tom ondagi pastak devorlar ortidan 
xotin-xalaj m o ‘ralashar, baqirib-chaqirib kelinni ko‘rsa- 
tishar edi.
M uqaddam bir q o lid a Shavkatni ko ‘tarib olgani 
uchun qiynalar, am m o L obam ing bilagidan m ahkam
tutib borardi.
— Ehtiyot b o‘l, qoqilma! — derdi u hadeb bir gapni 
takrorlab.
Kichkina eshikdan kirib borishganida yigitlar qiy- 
chuv ko ‘tarib “T o ‘ylar m uborak” ni aytishdi. Allakim 
sochqi sochdi. Keyin sum ay ezib-ezib nola chekdi.
Bunaqa paytda har bir juvon o ‘zining kelinlik dam i- 
ni eslaydi. M uqaddam ham o ‘zining ilk bor yor-yor 
bilan A lim ardon akasinikiga kirib borganini esladi-yu, 
hayajonlanib ketdi.
Hovli o ‘rtasida lovillab yonib turgan gulxan yonidan 
o ‘tib t rga chiqishdi. H am m a chapak chalib, kelin-ku- 
yovni olqishladi.
M uqaddam stol oldiga o ‘tirganidan keyingina atrofga 
razm soldi. K attakon hovlining to ‘rt chekkasidagi stol- 
larga m eh m onlar tizilishdi. Havo salqin, etak tom on- 
dan — shovullayotgan soydan sovuq sham ol esadi. U 
sham ollab qolishidan c h o ‘chib, Shavkatni bag‘riga bosdi.
T o ‘y qizib ketganida Shavkat uxlab qolgan edi. 
M uqaddam uni h am on bag‘riga bosib o ‘tirar, o ra-cho ra 
Lobam i ovqat yeyishga qistab q o ‘yardi.
T og‘ ustida yirik-yirik yulduzlar yondi. Q op-qora 
tiniq osm onda ular gavhar donalariday yashnab ko‘rina- 
di, ju d a past tushib qolganga o ‘xshaydi. N egadir
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

M uqaddam ning k o ‘ngli xijil bo‘Ia boshladi. U uyiga ket- 
gisi kelardi.
Kelin tarafdan kelgan qiz-juvonlar o ‘rtasida shivir- 
shivir gap yurib qoldi.
— Avtobus ketayotganm ish...
M uqaddam L rb a m i bilagidan ohista tutib, sekingina 
shipshidi:
—
M en ham ketam an.
— Yotib qolam an, dem aganm iding! — Lobarning 
astoydil xafa boMgani ovozidan bilinib turardi.
M uqaddam chin dan ham M ardon akasiga “ Bugun 
qaytm aym an” degan, hozir ham beqadrlik qilib, Lobarni 
tashlab ketgisi k d m as, am m o qoMida uxlab qolgan. 
Shavkatni o ‘ylabrni, k o ‘nglida tushunib b o ‘lmas bir 
 ashlik uyg‘ongani u ch u nm i, fikridan qaytgan edi.
— Y o'q, ketm asam b o ‘lmaydi.
U sekingina sirg‘alib chiqdi-yu, tashqariga y o ‘l olgan 
xotinlarga ergashdi.
C horak soatlardan keyin avtobus chiroqlari past-u 
baland tog‘ y o ‘llarini avaylab paypaslagancha yurib 
ketdi.
* * *
M uqaddam o ‘z darvozasi oldiga yetib kelganida tun 
yarm idan og'gan, oy allaqachon botib ketgan edi. 
D erazalarda ham , darvozada ham chiroq ko‘rinm asdi.
— Adang ishdan kelm abdilar, — dedi M uqaddam
xuddi tushunadiganday Shavkatga qarab. U y o ‘lda 
uyg‘ongan, am m o g‘ingshim ay jim gina kelayotgandi.
M u q ad d am
darvoza 
p esh to qid ag i 
teshikchaga 
c h o ‘zilib q o ‘l suqdi. Kalit yo‘q edi.
“Tashlab ketm abdilar-da, — dedi u pichirlab. — Voy, 
esim qursin, o ‘zim da ham b o r-k u ” . U ketayotganida 
k alitnin g 
b ittasini 
tashlab 
k etg an in i, 
ikkinchisini 
yom g‘irp o ‘shining ch ntagiga solib olganini esladi.
H avo ochiq boMgani uchunm i, salqin sham ol esib 
turardi. M u qaddam bolaning sham ollab qolishidan 
c h o ‘chib, shosha-pisha eshikni ochdi. G ‘ishtin zinalar- 
dan ayvonga chiqdi. C hiroqni yoqdi.
Xuddi shu payt yotoqxona ichida chiroq yongani 
eshik oynasidan k rindi. Ichkaridan kalit shiqirlab 
eshik lang ochilib ketdi.
~ 
“ S
i i
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

M uqaddam q o ‘rqqanidan birdan orqaga chekindi. 
Bolani tashlab yuboray dedi. Eshik oldida ich kiyimdagi 
A lim ardonning gavdasi ko‘rindi.
— O dam ning yuragini yorib yuboray dedingiz! — 
M uq add am erkalash ohangiga t o ‘lgan ovoz bilan 
A lim ardonni koyidi. Keyin jilm ayib Shavkatni baland 
ko ‘tardi. — M ana, bizlar keldik...
U A lim ardonning chehrasiga qarad i-yu, q o ‘rqib 
ketdi. Erining turqi shu topda dahshatli bo ‘Iib ketgandi. 
U ning rangi quv o ‘chgan, negadir titrar, k zlarining 
qorachig‘i kichrayib, dum -d u m alo q bo ‘lib qolgandi. 
N ihoyat, uning tili kalim aga keldi:
— M uqad...
M u qaddam hayron b o ‘lib, ichkariga m o ‘raladi. 
A w aliga hech nim a tushunm adi. D ivan-karavot ustida 
q o ‘rquvdan sh u m sh ay ib o ‘tirg an y arim -y aJan g ‘och 
xotinni ko‘rdi-yu, birdan ham m asiga tushundi.
— A-a-a! — deb qichqirib yuborgancha, dahshat 
ichida orqasiga chekindi. Ayvonning burchak-burchak- 
lari, jim jit hovli iztirobli chinqiriqdan lanzaga keldi.
— A-a-a!!
Shavkat q o ‘rqib ketib, chirillab yig‘lay boshladi. 
M uqaddam uni bariga bosganicha hovliga otildi...
... A lim ardon turgan yerida haykalday qotib qolgan, 
hozir nim adir qilish kerakligini, qandaydir m uhim , juda 
m uhim bir ish qilish zarurligini bilar, am m o o ‘ylab topa 
olm asdi. H a, topdi! Shavkatni olib qoiishi kerak!
U o ‘zi qilib yurgan ishlari uch u n qachondir javob 
berishga m ajbur bo ‘lishini olldindan bilar, am m o bu kun 
xuddi 
shu 
bugun 
yetib 
kelishini 
b ilm agan 
edi. 
“ Kelm aym an deb ketgan odam qaytib kelishini kim 
bilibdi?!” Bir lahzada uning xayolidan bir kechalik huzur 
uchun Klarani uyiga olib kelib, kechirilm as xato qilib 
q o ‘ygani, endi ham m asi tam om bo ‘lgani chaqm oqday 
yaraqlab o ‘tdi. Bu xato boshqa hir fojiani boshlab keli- 
shini, M uqaddam uni hech qachon kechirm asligini endi 
aniq tushundi Oxirida eng katta fojiani ham tushundi. 
Y o‘q, u o ‘g‘lini — o ‘zi uchun shu qadar yaqin bo‘lib 
qolgan, yuragining bir parchasiga aylangan Shavkatni 
endi hech qachon k o‘rolm asligini o ‘yladi-yu, zinadan 
yalang oyoq pastga otildi. Y o‘q, yalinib-yolvorib b o ‘lsa 
ham to ‘xtatib qolish kerak!
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

A lim ardon zax yerda sakrab-sakrab M uqaddam ning 
ketidan yugurdi. D arvoza tagida yetib oldi.
— M uqad... — dedi halloslab
M uqaddam keskin o ‘girilib qaradi. U entikib nafas 
o lar, q o ro n g ‘ida o ‘t b o ‘lib yonib tu rg an k o ‘zlari 
charaqlar edi.
— M uqad... — dedi A lim ardon q o i c h o ‘zib. — 
M en...
— Q och, vijdonsiz! Y o ‘qol, iflos! Yuvuqsiz! — dedi 
M uqaddam chinqirib. Birdan q o iid a n Shavkat sirg‘alib 
tushib ketayotganini sezib qoldi-da, k o ‘tarib m ahkam
bag‘riga bosdi.
Eshikdan otilib chopib chiqib ketdi. U yigiagisi 
kelar, am m o y ig ia y olmas, turtin ib -tu rtin ib chopib 
borar, bola chirillab y ig ia rd i. Bir yerga borganda oyoi 
toyib ketdi. A m m o S havkatni q o ‘yib yuborm adi. 
C h o ‘kka\ab olganicha bolani m ahkam roq bag‘riga bosdi. 
Beixtiyor orqasiga qaradi. K attakon uy vahim a ichida 
qorayib ko ‘rinar, bitta, faqat bitta derazadan iflos nur 
t o ‘kilib turardi.
Shundagina u Shavkatning boshiga yuzini bosgancha 
o ‘ksib-o‘ksib y ig ia b yubordi. Ha, u sezar edi. Erining 
sayoqligini, o ‘ziga xiyonat qilayotganini sezardi. A m m o 
bu xayoldan dahshatga tushib, o ‘zini aldar, uni pok deb 
o ‘ylashga m ajbur etardi.
Bir vaqtlar m ana shu uyga yor-yor bilan kirib kel- 
ganini haligina orciqib eslamaganmidi!
H a, bu yuvuqsiz boshidan uni baxtiqaro qilgan edi. 
O xirida ham baxtsiz qildi! S huncha yiltardan beri bir 
so ‘zini ikki qilm ay hukm iga b o ‘ysunib kelganida, vaqti 
kelib allaqanday xotinlar bilan to ‘shagini harom qilishi- 
ni bilganida edi!
B unchalar sh o ‘r b o im a s a bu peshanasi!
U ham on hiqillab-hiqillab borar, qayoqqa ketayot- 
ganini o ‘zi bilm as, uyiga qaytay desa, badjahl otasining 
 azabidan q o ‘rqar, o sm on-u falakda osilib turgan yul- 
duzlar sovuq ko ‘z yosh to ‘kib yum -yum y ig ia r, faqat 
Shavkat ovunib qotgan edi. U onasiga nim a b o ig an in i 
tushunm oqchiday q oro n g ‘ida ko ‘zlarini javdiratib borar- 
di.
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

Quyosh baxtidan entikkanlarga ham ,  am idan bag‘ri 
qon b lganlarga ham baravar nur sochaverar ekan. U ch 
haftadan buyon M uqaddam larning g‘am yukini ko‘tarol- 
may jim jit b o ‘lib qolgan kaftdek hovlisida b ahor gurul- 
laydi. T ip-tiniq, ch u q u r osm onda tog ‘-to g ‘ hulutlarni 
ko‘chirib yurgan k o ‘klam sabosi el qatori bu hovliga ham
iliq tom chilar purkab o ‘tdi. Hovlidagi bir tup o ‘rik 
shoxlarida qinidan chiqqan dovuchchalar m o“raladi. 
Burchakdagi oshxona tom ida ch u ch m o m alar ochildi. 
Hovuzcha oldida M uqaddam qizligida dadasiga janjal 
qilib ektirgan bir taxta o ‘sma yana jo n lan ib qoldi. M ana 
shu o ‘sm alar suvi bir vaqtlar uning q u nduz qoshida yash- 
nagan edi.
E ndi-chi? U o ‘sm ani nim a qilsin? Kimga? N im aga? 
Kim uchun q o ‘yadi?
M u q ad d am
afsus 
bilan
x o ‘rsinib 
q o ‘ydi. 
U 
Shavkatning yaktakchalarini yuvib o ‘tirar, iliqqina oftob 
yelkalarini qizitar, jom ashovdagi oppoq k o‘pik sachrab- 
sachrab ketardi.
M uqaddam hech nim ani o ‘ylagisi kelm as, am m o 
g‘amgin xayollar yuragini  ijimlardi.
C hiqqan qiz chiyriqdan tashqari, deydilar U qaytib 
kelgan kunidan boshlab Anzirat xolaning boshiga to g ‘day 
g‘am tushdi. O na har kuni uni koyiyverib charchadi. 
M uqaddam b o lg a n gaplarning ham m asini aytib berdi. 
Endi hech qachon qaytib borm asligini ham aytdi. R ost- 
da, nimaga borsin? Qaysi qilgan yaxshiliklariga? T o ‘ydan 
keyin u c h -to ‘rt oy o ‘ynab-kulgani b o ‘lmasa...
Endi o ‘ylab qarasa, A lim ardon uni qilcha ham qadr- 
lam agan ekan. 
N im a qilsa o ‘zi u c h u n qilarkan. 
M uqaddam unga bir oqsoch bo ‘lib qolgan ekan.
Y o‘q, hecham qaytib borm aydi. Yelkasining chuquri 
k rsin o ‘sha uyni!
M uqaddam larning xonadoni o ‘sha kundan beri yana 
bir q rqinchli voqeani kutib yashardi. Otasi bir oycha 
ilgari Boysunga — uzoq bir qarindoshinikiga ketgan, 
uydagi gapdan bexabar edi. O na-bo!a erta-in d in qaytishi 
kerak b o ‘lgan otani yurak hovuchlab kutishardi...
Ichkaridan bola yig‘isi eshitildi. M uqaddam shosha- 
pisha q o ‘lining ko‘pigini bir chekkada yotgan sochiqqa
• • •
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

artib yugurdi. O ynaband ayvonning eshigini sharaqlatib 
ochib kirdi.
A nzirat xola ikki bukilgancha Shavkatni belanchak- 
dan olm oqchi bo lar, doka ro'm o li sirg‘alib yelkasiga 
tushib qolgan, oppoq sochlari to ‘zg‘ib ketgandi. U 
ovozini baralla q o ‘yib A lim ardonni qai]g‘ardi.
— Xudoyo yigit  lsin. Yigitgina o ‘lm asa rozi em as- 
m an. Bolaning ko‘z yoshi ko‘r qilm asa, rozi emasm an!
M u q ad d am
vigMayotgan 
S h av katn i 
on asining 
qoMidan oldida, bag‘riga bosdi.
— Ungayam boqqan balo bordir, yigitgina o ‘lgur! — 
Anzirat xola bolaning h o ‘l boMgan taglik k o‘rpachasini 
alm ashtirdi-yu, M uqaddam ga zarda bilan qarab q o ‘ydi. 
M uqaddam onasiriing toliqqan chehrasiga, kasalm and- 
likdan m ilklari shishib ketgan ko ‘zlariga, oppoq sochla- 
riga qarab turib, rahm i keldi. S huncha yillar azob che- 
kib, o ‘zini katta qilgani yetm asm idi? Keksayganida, endi 
rohat ko‘ram an deganida, ko‘rgani shu boMdimi!
— O o‘ying, — dedi bir onasiga, bir o ‘g‘liga qarab 
sekingina, qarg‘am ang. N im a foydasi bor...
— T ag‘in qarg‘am ang deydi-ya! Hali otang kelsa, 
ko‘rasan tom oshani! — A nzirat xola jahl bilan burilib 
tashqariga chiqib ketdi. Hovli tom o n d an uning oh 
chekkani eshitildi. — Ey, falak!
M uqaddam onasining birgina shu nolasidan um r 
b o ‘yi ko‘rgan m ashaqqatlarining b utun dahshatini sezib, 
yuragi zirqirab ketdi. 0 ‘zi ham bilintirm ay u f tortib 
q o ‘ydi. K o ‘k rakka talp in g an S havkatning q o ‘ng‘ir 
sochlarini siladi. U jim gina to ‘y ib -to ‘yib em ar, k o ‘zlari- 
ni suzib tu rar, am m o qoshlari chim irilib ketgan edi. 
“ Xuddi o ‘shaning o ‘zi! — M uqaddam beixtiyor jilm ay- 
d i .— Q o sh -k o ‘zi h am , o ‘jarligi h a m ...” — U engashib 
o ‘g‘lining yuzidan avaylabgina o ‘pdi.
M uqaddam Shavkat uy onm asdan ishlarini bitirib 
olish uchun yelib-vugurar edi. Anzirat xola yuragi qon 
bo‘lib ketganini avtib, erta bilan q o ‘shninikiga chiqib 
ketdi. M uqaddam idish-tovoqlarni yuvdi, hovli supurdi. 
0 ‘sma oldida to ‘plangan axlatlarni paqirga solayotgani- 
da t satdan eshik taqillab qoldi. M uqaddam tanidi. 
T anidi-yu, q o ‘lidan supurgi tushib ketdi. “ 0 ‘sha! — M u- 
qaddam uning eshik qoqishini yaxshi biladi. — 0 ‘sha!”
~ S s 85 * ¥ '* * * ' ■
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

U ovoz chiqarishdan c h o ‘chigandek bir lahza nafasi- 
ni yutib, turib qoldi.
Eshik yana taqilladi.
M uqaddam oyoqlaridan m ador ketib, qaltirab bora-