Otkir hoshimov

/r
\
no
n
.£
i 
^
a*
x
s 
X
i 
a
"'
<
ta
o
o
C5
3
w
SL
fS
c
; 
?r
—«
—
,=
■ 
£
S
o
2
c
rs
r 
°>
m
o>
» 
»
sr
m
is
t
u
o
K
!
f
 g
^
S
i
-
g
g
e
f
f
l

l
f
c
i
l
s
i
&
a
l
i
i
 
|l
 
P
 
2.
 i 
l
|
|
>
l
 
&
a
|
|
3
|
2
s
i
3
„
- 
m 
O
3
a
-
■
s
.-
o
^
“
3
—
5
£
B
3
3
y
—
. 
3
rt>
3
. 
03
c
r
w
&>
§
SC
»i
 1 R
4w
i-
ri
 H
 g 
*I
 K
iS
 IS
3 °
 
14
1:
Z
z
Z
*
 
°
h
5
'
^
!

3
=
1
l
:0
.
l
.
„
=
o
I
g

g
“
=
• 
i
-
f
?
s
l
^
-
f
s
s
^
i
s
f
f
^
s
r
a
l
&
t
^
o
g
g
l
s
s
a
^
f
l
s
.
 
f
s
g
|
-
;
|
^
 
t
f
g
i
H
i
:
Z
T
m
2
. 
l„
. 
, 
- 
—
3
"
S
; 
s:
*
^
-
T
a
C
T
t»
3
. 
03
*
=•
t
i
T
£
M
?
T
63
=
i 
Q
.i
/)
<-
r
S
"
^
B
' 
O
tL
T
D
!7
u
i’
j
r
Q
>
3
£
C
T
«
.
- 
C
rt
3
“
W
3
“
O
—
-W
3
m
3
S
c
T
n
g
r
O
2
. 
=
• 
—
«
ST
r
t 
5
. 
3
- 
3
2
. 
3
-•
—
o
n
EL
«
, 
3
S
W
n
c
l 
k
O
5
^
w
>
< 
3
2
. 
n
<
n
m
m
 
*
 i
ti
i*
g
^
“
-“
s
|
o
 
8
.I
.S
S
3
 
f
S
S
g
w
-
j
"
 
f
 
7
5
.3
=
2
*
 
g
S
g
J
f
^
o
l
a
s
s
l
l
s
l
-
 
I
» 
"‘
.l
’ S
1 
3.
 ®
 I
 i
 a
 f
r. 
i.
 &
 
r
 
o
.^
?
lT
 
e
1 i
: 
I-
 ?
 a
 1
1
o
3
-
E
^
O
°
w
^
3
w
a
*
^
^
Ul
: 
->
-*
=1
W
~
ZL
3
W
l
i
i
^
^
&3
q
^
3
l;. 
Q3
i l^
4 
***
w
3
" 
***
m
~
0
=
1
, 
2
!V
o.
“
2
8
—
_
w
5
o
5
' 
s
“
vc
«
'
3
3
2
.°
“
■
<
0
-
i
=
X
i
£
O
S
.3
2
. 
rt
O
3
: 
^
2
C
tq
S
5
.
—
jt
C
O
. 
w
r
-
g
„
Q
. 
3
tr
o 
“
n
(
e
t
- 
=r
“
jo
n
o
g
3
o>
o
3
- 
. 
o
t
fq 
X 
3
- 
—
*
r 
c
o.
£
>
r-
3
M
g.
3
tr
o
“
o
f
c
i
f
S
f
f
S
S
00
3
&
§
«
£
i
?
g
«
-
?
§
V
“
2
.
_
|
!
!
>
"
§
|
I
|
S
=
3
I
°
!
I
f
f
i
S
S
f
f
F
O
f
 
2
-
Z
o
^
o
I
I
-
<
i
0'
0
g
l
3
.w
,|
'
e
|
«
s
-
|
g
. 
|.
|
|
2
.
|
f
&
g
|
.s
^
i
*
.
a
3
 
.
C
S
 
r
S
-
S
.°
g
.:
 
° 
^
B
. 
e
?
 
o
. 
g
 
§
1
2
. 
a
-
E
:g
§
=
•
»
'«
"
 
g
-
g
e
g
§
 
f
§
~
2
:
: 
=
0
^
3
;?
 
g
|
 
o
 
g
 
5
-o
^ 
B
ti
-
3
3
-
 
~
 
. 
3
 
B)
 
J.
 
“
6
3
3
 
—
 
C
 
5
! 
£
 
°
, 
Q
. 
3
*
2
 
=
“ 
_
 
-
.
 
=
 ' 
O
 
' -
> 
—
“
* 
c
O
-
S
c
a
^
’ 
c 
3
 3
 
3
 d
s q
o 
“
»
j»
 
£=
 
?
 “
 
3
.^
 
3
- 
ol
Q
-
O
c
6
5
^
. 
N
tr
o
tj
o
o
: 
2
. 
o
 
9
0
 
CJ
- 
3
' 
o
 
£
 
t/i
 
v
; 
-Q
 
CT
 
3
' 
03
2
 S
 
_
-e
. 
s.
 =
= 
s
 «
 J
s
b
I
 
cS
 
-;
=
r
3
^
 
3
.1
 
^
 
-
 
-
-
-
*
 
3
1
-
5
*
4
!
o
g
s
g
j
j
f
g
.
g
- 
F
S
-
g
g
. 
g
5'
d
o
' 
=
r 
^
.fE
. 
i-do
' 
£i
 3
 
j-
o
 
-
-
2
.
0
.
5
;'
3
w
 
m
 
cr
 c
r 
1
 
-•
 t
 
1
 
£
 _
-.
o
 
i 
c
. 
7
 
cr
 ~
• ~
■ S
; 
-•
v>
 
n
rt
e
t 
o
K
3
’ 
*<
;
T
' 
S
: 

C
T
3
5
^
S
i 
03
C
l
Q
.
0
3
r
-
3
3
5
' 
*
0
—
0
0
V
I 
£
r
t
3
-
C
/5
C
D
*
*
3
m
r
.
3
 
3
O
^
3
*
 
5
’
=
;0
Q
0
*
5
!
>
-i
00
&
3

w
S
2
.
5
"
0
3
°
.o
7T
=
r 
0
&5
■n
B3 CT
Q
3 Q
*
W 3
3
< O
&2 3
x>
N
vQ
O
e
C
J
O
^
3
N
o
^
S
*
0
3
tr
a 
c
j
2
.
*
<
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

kaftini qisar, bir qo‘llab o tning jilovini ushlab turardi. 
U ning etigidanm i, yom g‘irpushidanm i anqib turgan 
chuchm ai baliq moyi isi dim og‘iga urildi-yu, A lim ardon 
bum ini jiyirdi.
“ ...T o‘pori qishloqi-ku! — U g ‘ijinib yuzini burdi. — 
Hali shu hayvon m ening o ‘g‘limga ota bo ‘lib yuribdi- 
m i?..”
A lim ardon istehzoli jilm ayib qo‘y di-da, q o ‘lini tortib 
oldi. Kabir ham on undan ko ‘z uzm ay turar, cham asi, 
qayerda ko‘rganini eslay olmasdi.
O t begona odam ni sezdi shekilli, chiroq nurida 
yiltirab turgan katta-katta k o ‘zlarini olaytirib, boshini 
siltagancha pishqirib yubordi.
— Tek! — K abir ingichka, keskin ovoz bilan 
hayqirib, jilovni tortdi. — Q ani, m ehm on, m arham at, — 
dedi tog‘liklarga xos tavoze bilan.
AJimardon u jilm ayganida ingichka m o‘ylovi ostidagi 
oppoq tishlari yaraqiab ketganini ko‘rdi.
— T o ‘yga borm adingiz-ku! — dedi boyadan beri 
ularni jim gina kuzatib turgan Shodivoy.
Kabir jilovni m ahkam ushlagancha unga burilib qara-
di:
— O ynatoqqa chiqqandim . — Keyin u A lim ardonga 
qaradi-da, tag‘in qaytardi: — M arham at!
— Blmasa m en to ‘yxonaga qaytaveraym i?
A lim ardon Shodivoy  zidan ruxsat so ‘rayotganini
anchadan keyin tushundi.
— Boravering! — dedi qayrilib qaram ay.
U lar pastak eshikdan egilib, hovliga kirishdi. Tag‘in 
chaqm oq chaqdi. Hovlidagi besh-olti tup olm alarning 
yom g‘irdan qizargan shoxlari, etakdagi qorong‘i otxona 
hir zum yorishib ketdi.
U ning yuragi gupillab ura boshladi. Tubsiz alam , 
nafrat, allanechuk o ‘kinch tuyg‘ulari aralashib uning 
vujudini larzaga solar, hech nim ani k o ‘rmas, tusm ollab 
qadam tashlab borardi. K abir otni qo ‘yib yubordi-da, 
zi oldinga o ‘tib yl boshladi. D erazadan tushib turgan 
qizish nurni kesib o ‘tib, eshik oldiga borishdi.
— Q ani, — Kabir eshikni ochdi. — Bemalol kirave- 
ring.
A lim ardon ham on o ‘zini bosib ololm as, chalkash 
o ‘ylardan boshi g‘uvillab, ko ‘z o ‘ngi xiralashib ketgan
122 # * * * * “'
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

edi. B ora-bora u o ‘zini bosib oldi. K avshandozda turib, 
bir lahza uy ichiga nazar tashladi. Pastak shiftga guldor 
qog‘oz qoqilgan,  rtada osilib turgan kichkinagina lam - 
p ochka ojiz nur sochar, tokchalardagi choynak-piyo- 
lalar, qaqir-q uq urlar yaltirab ko ‘rinardi
A lim ardon endi engashib, tuflisining bo ichini 
yechayotgan edi, ichkari tom ondagi eshik g ‘iyqillab 
ochildi-da, d o ‘m boqqina bola yugurib chiqdi.
— Ada! Ada! — dedi u yangroq, ingichka ovoz bilan.
A lim ardon ko ‘pdan buyon izlab yurgan narsasini bir-
daniga topganday beixtiyor qaddini rostladi. Bu ovoz, 
o ‘zi hali hech qachon eshitm agan, am m o o ‘ziga shu 
qadar qadrdon b o ‘lgan yangroq ovoz uning quloqlariga 
o ‘qday kirdi.
Bola m aykachan b o ‘lib olgan, q op-qora k o‘zlari 
shodlikdan porlar, peshanasidagi bir tutam sochi o ‘ziga 
quyib q yganday yarashib tushgan edi.
— Ada! — dedi bola tag‘in o ‘sha yangroq ohangda. 
Keyin q o ‘lchalarini keng yozgancha chopib kela boshla- 
di. Shu topda u onasining og‘zidan don olayotganida 
qanotlarini pirpiratib turgan qushchaga o ‘xshardi.
Kabir kavshaniozga cho'n q ay ib olgancha qulochini 
keng yozdi.
— Qani! Q ani, otash bolam , bobosh bolam! Achom! 
Achom!
— Ato-om ! — dedi bolakay ham shirin til bilan.
0 ‘g‘!i quchog iga kelib urilishi bilan Kabir dast
k tarib oldi-da, yuz-ko‘zlaridan o ‘pa boshladi. Bolakay 
dadasining m o ‘ylovi tekkanidan qitig‘i kelgan bo‘lsa 
kerak, hadeb qiqirlar, boshini orqasiga tashlagancha 
qotib -qo tib kulardi.
A lim ardon suiatday jonsiz bo ‘lib qolgan, ko‘zlari 
o ‘tday yonib, ularj»a tikilib turardi.
— Q ani, am akingga salom berchi. — Kabir bolani 
yerga q o ‘yib, m aqtanganday Alim ardonga qarab qo ‘y- 
d i , — K atta yigit-da, bu! H ar kuni dadasining ishdan 
kelishini poylab uxlam ay o ‘tiradi.
A m m o bolakay A lim ardonga yotsirab qarab q o ‘ydi- 
da, kattalarday qoshini chim irib, hurpayib oldi.
— Voy, tentag-ey, salom berishni esingdan chiqarib 
q o ‘ydingm i? — Kabir kuldi. — Y ow o y i-da, amakisi, 
yovvoyi bu. — Keyin Alim ardonga qarab iltifot qildi. —
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

Q a n i ,
yechining, chiqing. M en otni arqonlab q o ‘yay. 
H am m ayoqni payhon qilib tashlaydi. — U ichkaridagi 
eshikka qarab qichqirdi: — H oy, onasi, m ehm on keldi!
Kabir chiqib ketishi bilanoq A lim ardon beixtiyor 
bolaga talpindi.
— Shavkat! — dedi pichirlab. U butun borlig‘i bilan 
bolaga talpinar, shuncha yildan beri yuragining tubida 
ojiz titrab turgan nozik bir to r b o r ovozi bilan jaranglay 
boshlagan, eng baland avjiga chiqih vujudini larzaga 
solar, turgan yerida yaproqday qaltirar edi.
A lim ardon bir qarashdayoq otalik m ehri bilan shu 
bola Shavkat ekanini, o ‘zining o ‘g'li, yagona ovunchog‘i 
ekanini aniq bilib olgandi.
U tuflisini ham yechm ay, nam atga oyoq q o ‘ydi. lkki 
qoMini olg‘a ch o 'zib chaqirdi:
— Beri kel-chi, — dedi ovozi titrab. — M enga o ‘g‘il 
b o ‘lasanm i?
Bola un dan hurkkanday yonlam asi tisarilib-tisarilib 
tokcha oldiga borib qoldi.
A lim ard o n n in g
k o ‘ksini 
to ‘ldirgan 
b ir 
nido 
h o ‘g‘zidan otilib chiqdi:
— Shavkat!
Bola allanarsani sezgandek, shartta burilib qaradi. 
Alim ardon uning ko'zlarida o ‘zining k o ‘zlarini aniq 
ko‘rib, qichqirib yubordi:
— 0 ‘g ‘lim!
Lekin shu ondayoq vahim a to ‘la yana bir qichqiriq 
burilib qarashga m ajbur qildi uni. Bu oh chekishm idi, 
qo‘rqinch to ‘la nidom i, h ar holda, yurakni o ‘rtab 
yuboruvchi bir un edi. A lim ardon qotib qoldi. O stonada 
odm i ko‘ylak kiyib olgan, bosh yalang M uqaddam turar- 
di. U ning ko‘zlari katta-k atta ochilib, rangi devor bo'lib 
ketgan edi. H a, bu M uqaddam edi. Bir vaqtlar uning 
 ziniki bo‘lgan, hozir esa bir olam nariga ketib qolgan 
begona M uqaddam edi.
A lim ardon boshi aylanib ketayotganini k o ‘z o ‘ngida 
xira halqachalar pirpirayotganini sezib turar, hozir bir 
ofat boMishini, allaqanday dahshat ro ‘y berishini bilar, 
am m o tili kalimaga kelm as edi.
— 0 ‘g‘lim! — dedi u nihoyat pichiriab. T om og ‘i 
xippa b o ‘g'ilib, gapirolm ay qoldi. Telbalarday siltanib 
Shavkatga talpindi. — Shavkat, — dedi titroq q llarini 
c h o ‘zib. — Kel, bolam . — U Shavkatning qarshisida
1 2 4 * * * * *
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

c h o ‘kkalab q u chog‘ini ochdi. — Kel, o ‘g ‘lim ... — dedi 
pichirlab. — Bitta bag‘rimga bosay.
Boln labini burib tisarildi. M uqaddam ning etagidan 
ushlab orqasiga yashirindi.
Bu qandoq bedodlik! Bu qanday jazo! 0 ‘g‘il o ‘z 
otasidan tonsa! Shu ondayoq dahshatli bir haqiqat uning 
yuragini qiym alab tashladi. N ega tonm asin? 0 ‘zi ham
qach ond ir bolasidan tongan emasmidi?!
A lim ardonning shuncha yillardan beri tosh b o ‘lib 
ketgan diydasi birdan erib oqdi. H a, u k o ‘pdan beri — 
M uqaddam ketib qolganidan beri bitta dard bilan yashar 
edi. Bu dard kunduzlari xayolini, kechalari uyqusini olib 
q o ch ar edi! Endi bilsa — bu otalik dardi ekan. Insonlik- 
ning q o ‘l yetm as baland c h o ‘qqisi ekan! M ana, o ‘sha 
dardining malhami! M ana, o ‘g‘li! M ana! Shundoqqina 
oldida turibdi!
U Shavkatni m atikam bag‘riga bosib oldi. U ning yuz- 
ko‘zidan allanechuk tanish bir bo ‘y — o ‘z hidi anqib tur- 
gan sochlaridan o ‘pa boshladi. Baxtiyor bir tuyg‘udan 
to ‘lg‘anib negadir jilm aydi.
— Tentagim ... M en sening otangm an, bildingm i, 
otangm an!
Shavkat birdan lablari burilib yig‘lab yubordi.
U 
ch irq illab yig‘lar, 
onasiga talp in a r, 
am m o 
A Jim ardonning qu chog‘idan chiqib ketolm as edi.
— Yig‘lam a, Shavkat... — dedi u pichirlab. Bolaning 
yuzlaridan o ‘pa bosliladi.
Shavkat b a tta r yulqinib, o yo q -q o ‘llarini silkitardi.
T o ‘satdan A lim ardon o ‘g‘liga ozor berayotganini 
tushunib qoldi. Ichki bir kuch m ajbur qildim i, q o ‘yib 
yubordi.
Shavkat yig‘lagancha yana onasining etagiga yopish- 
di. M uqaddam h am on toshday qotib turar, esi og‘ib qol- 
ganga o ‘xshar edi.
Shavkat onasini q o ‘yib yubordi-yu, chopqillab narigi 
uyga kirib ketdi. A lim ardon uning silkinib borayotgan 
d o ‘m boq q o ‘lchalarini ko‘rdi. U bolaning ketidan uch - 
to ‘rt qadam yurdi-joj, to ‘xtab qoldi. Shundagina u bu 
bola hech q achon o ‘ziniki b o ‘lmasligini his etdi.
— Shavkat! — U ochiq qolgan eshikka qarab oxirgi 
m arta s niq, um idsiz ovozda pichirladi-da, ham m asi 
tam om bo‘lganini tushundi.
S hartta burildi-yu, telbalarcha ikki hatlab ostonaga
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

tushib qoldi. U ning ko ‘zlari olayib ketgan, am m o hech 
nim ani ko‘rm as edi.
Eshikni taraqlatib o ch d i-da, hovliga otildi. Z im iston 
q o ‘ynida Kabirga urilib ketganini ham , yugurib borib 
m ashinaga o ‘tirganini ham sezm adi.
M ashinani keskin burdi-da, daryo-daryo suv oqayot- 
gan tor ko‘chadan yeldirib ketdi.
M ashina shiddat bilan qaltis to g‘ y o ‘lidan uchib 
ketdi. Bir zum da qishloqning tosh devorlari orqada 
qoldi.
K o‘kda m om aqaldiroq faryod soldi. C haqm oqning 
bir lahzalik sovuq nuri g‘amgin bosh egib turgan 
tog‘larni, yom g‘irdan yaltirab ketgan qizg‘ish qoyalarni, 
yo‘lning shundoqqina chekkasidan tik tushib ketgan 
jah an n am jarligida ilonday bilanglab oqayotgan soyni 
yoritib o ‘tdi. A m m o u n ing k o ‘zlari h ech n im ani 
ko‘rm as, tasaw u rid a faqat bir narsa — o ‘z otasidan yot- 
sirab yig‘lab, uyga qochib kirib ketgan Shavkat, uning 
silkinib borayotgan d o ‘mboq q o ‘lchalari turar, alam dan 
vujudi qaltirab, oyog‘i og‘riganiga qaram ay, bo r kuchi 
bilan gazni bosar edi...
M ashina shiddat bilan yelib, ikki chetiga om onat 
panjaralar o ‘rnatilgan taxta k o ‘prikdan o ‘tib ketdi. 
K o‘prik yog‘ochlari lopillab, ayanchli g ‘iyqillab qoldi. 
YoMning eng xavfli joyi — eng chuqur jarlik yaqinlashib 
kelardi.
A lim ardon ham on gazni bosar, barbod b o ‘lgan um id- 
lari haqqi, xazonga aylangan um ri haqqi, barcha alam - 
lari haqqi k o ‘zlariga yosh quyulib kelardi. N im asi qoldi 
uning! N im asi qoldi axir?! Sahnam i? S h on-shuhratm i? 
N im a qoldi o ‘zi! Nima?! Oxirgi, eng oxirgi um idi, tan h o
suyanchig‘i yuz o'girdi-ku undan. TagMn nim a kerak 
endi?
U ham on shiddat bilan yelib borarkan, ko‘z yoshidan 
tom og‘i xirillab, oxirgi m arta pichirladi:
— 0 ‘g‘li-im!
T o ‘satdan u k o ‘nglida xushnud bir yengillik sezdi. 
Qalbi sokin tuyg‘ularga to ‘lib-toshganday b o ‘ldi-yu, rul 
cham baragini chirpirak qilib chapga burib yubordi.
M ashina bir yonboshga og‘a boshladi. Shundagina u 
xato qilayotganini, yom on ish qilayotganini tushunib 
qoldi. K o‘zlari dahshatdan olayib, torm ozga yopishdi.
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

Am m o m ashina allaqachon jah an n am lahiga borib yet- 
gan edi.
Z um o ‘tm ay dahshatli suron tog ‘-toshlarni larzaga 
soldi. G ‘am gin qoyalar qilib q o ‘ygan gunohidan o ‘zi 
q o ‘rqib ketganday ngrab yubordi... Bir nafas ham m ayoq 
jim b lib qoldi.
T og‘ bag‘riga qanch adan qancha sirlarni yashirishga 
o ‘rganib qolgan oqsoqol c h o ‘qqilar k kiam i bekor o ‘tib 
xazon bo ‘lgan bolasining qism atiga achinib boshini quyi 
soldi.
Q o p -q o ro ng ‘i dara ijgtida bulutlar uzoq aza tutdi.
* * *
Ertasiga 
k e c h q u ru n
Q o n q us 
yoqasida 
— 
A lim ardonning eng baxtiyor, eng pokiza dam lari — 
bolalik yillari kechgan o ‘sha a n h o r yoqasida jim gina 
m udrab yotgan g o ‘ristonda yana bir qabr m ungli 
d o ‘ppaydi. H assakashlar g ristondan chiqib ketayot- 
ganida yangi m ozorning yom g‘irdan ivigan m ayin tup- 
rog'i ularning ortidan unsizgina javdirab qoldi.
. . . 0 ‘sha kuni kunbotar oldida havo ochilib ketdi. 
U fqqa quyosh qon sachratib yubordi Anvar qabr ustida 
uzoq o ‘tirdi. U nsiz yigMadi. N egadir shu oqshom oftob 
ju d a qiynalib botdi. Ufq etagida uzoq osilib turdi-da, 
oxiri um idi uzilganday sekin-sekin yer ortiga c h o ‘kib 
ketdi.
Yana bir necha kundan keyin yayrab-yashnab bahor 
keldi. G o ‘riston yonidan keskin burilib oqayotgan 
Q onqus toshqin suvlarini bag‘riga sig‘dirolm ay shovullay 
boshladi. Lojuvard osm on m akoniga qaytayotgan tur- 
nalarning qiyqirig‘i bilan to ‘lib ketdi.
Q abriston chekkasidagi q a to r-q ato r teraklar yaproq 
yozib oy nurida hazin shivirlardi.
Tong otishi bilan juft-juft bo ‘lib olgan chum chuqlar 
b ezovta ch irq illab iniga x as-xashak tash ib qoldi. Os- 
m o n -u falakda yakka-yolg‘iz t rg ‘ay nola chekdi.
Saxiy k o ‘klam ko ‘p qatori A lim ardonning qabrini 
ham chechaklarga burkadi. M aysalar orasida ochilgan 
bittagina qizg‘aldoq tong shudringiga qadah tutdi. Erta- 
indin to ‘kilib ketislii, o ‘zidan na bir m uattar b o ‘y, na 
meva qolishidan bexabar yal-yal yondi...
1969
127
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

«
www.ziyouz.com kutubxonasi