Otkir hoshimov

***•+*>> 93
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

yonida bo ‘lishidan quvona boshlagan edi. — R ostdan 
qaytib kelm aysanm i?
— Butunlay ketaman! — M uqaddam ning o ‘zi oldin- 
ga o ‘tib, yurib ketdi.
Z um o ‘tm ay ular k cha ichiga kirishdi. Ikki juft 
poshna sadosi sham ol q anotida uzoq qarsillab turdi.
M uqaddam bu ko‘chalarda o ‘zining qadam tovush- 
lari endi yangram asligini bilardi.
* * *
K attakon zal ham , balkonlar ham tom oshabinlar 
bilan liq to ‘lgan. C hekka-chekkadagi eshiklar ustida 
yonib turgan qizg‘ish, o ‘ychan nur ostida odam larning 
chehrasi shodon, hayajonii ko ‘rinadi.
A lim ardon torini ko ‘tarib olgancha, sahna chekkasi- 
ga surib q o ‘yilgan zangori baxmal parda orqasidan zalga 
tikilib turar, negadir ijirg‘an a r edi. K ungurador shiftlar 
ostida M utal Q odirovning m ayin, dilkash ovozi ohista 
parvoz etadi, odam lar uni hayajondan entikib tinglasha- 
di. A lim ardonning nazarida yuzlarcha odam lar shu 
topda bir ohangdan tebranib, bir ohang og‘ushida 
to ‘lg‘anayotgandek edi. B ahor suvlarining jarang do r 
kulgisi ham , iliq quyoshning erka nurlari ham , iboli 
yurak to ‘lqinlari ham — ham m a-ham m asi shu ohangda 
mujassam edi.
Zalda dahshatli qarsak ko ‘tariJdi-yu, AJim ardonning 
yuragi zirillab ketdi. U birinchi qatorda o ‘tirganlarga 
vahim a bilan qarab q o ‘ydi. O dam lar baravariga qarsak 
chalishar, A Jim ardonning raqibini olqishlashardi.
A lim ardon M utalning zalga qarab yengilgina ta ’zim 
qilib q o ‘yganini ko‘rib turdi. U tom oshabinlarga yana bir 
m arta tashakkur bildird i-d a, sahna chetiga chiqdi. 
Konferansye qiz tez-tez yurib m ikrofon oldiga borgani- 
da, qarsaklar yana kuchayib ketdi. A m m o qiz hech 
kimga parvo qilm ay baland ovoz bilan qichqirdi:
— N avbat taniqli, sevimli xonandam iz AJimardon 
T o ‘rayevga!
AJimardon torini q o ‘lga olib, chehrasiga o ‘sha tanish 
tabassum ni qalqitdi-da, sahnaga chiqa boshladi. Am m o 
shu ondayoq qarsak ilgarigidan ham kuchayib ketdi. 
A w aliga u odam lar m eni olqishlayotibdi, deb quvondi. 
Lekin m ikrofon oldiga kelganidan keyin chapak tovush-
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

lari bir m e’yorda gurs-gurs urilayotganini ko ‘rdi-yu, bir 
nafas qotib qoldi. O dam lar norozilik bilan qarsak ch a- 
lishar, zalning chekka-chekkalaridan hushtak ovozlari 
eshitilib qoiardi. N im a gap? O dam lar uni haydashyapti- 
mi? M utalning o ‘zini talab qilishyaptim i?
U vahim a ichida bir zalga, bir b o ‘zrayib qolgan kon- 
feransyega javdirab qaray boshladi, alam dan lablari titrar- 
di. Shunda ham o ‘zini o ‘zi m ajbur qilib qayta jilm aydi. 
Tom oshabinlarga qarab ta ’zim qildi-yu, torini ko ‘tardi. 
Z al ustid a to rn in g alam li sadolari jaran g lay ketdi. 
Jarangladi-yu, shu ondayoq gum burlagan chapak tovush- 
lari ostida ko‘milib qoldi. O dam lar haydashar edi uni!
A lim ardon birdan chalishdan to ‘xtadi. Sitam t o i a
ko‘zlari bilan zalga tikilib qoldi.
“ Bu qandoq sharm andalik! Bu qandoq sharm anda- 
lik!”
Bir vaqtlar m om aqaldiroqdek gum burlab odam lar- 
ning yuragini larzaga solgan, chaqm oqdek chaqnab 
kishilarning k o ‘zini qam ashtirgan A lim ardon T o ‘rayev- 
ning qism ati shu b o id im i? Sahna gulshanida qanoti 
kapalakdek tovlangan A lim ardonning um ri shunchalar 
qisqa b o id im i?! 
‘
H ar safar qiyqirib olqishlagan tom oshabinlar qani? 
Balki o ‘sha paytda eng qattiq qarsak chalib olqishlagan 
o dam lar hozir ham eng qattiq qarsak chalib uni hay- 
dashayotgandir?! N ah otk i, Z ufar X odiyevichning gaplari 
to ‘g ‘ri chiqqan boisa!
U zalga, o ‘zining eng shirin, eng baxtiyor dam larini 
bag‘riga yashirgan qadrdon zalga, nochor term ilib turgan 
tilsiz devorlarga, m unis qandillarga oxirgi m arta qaradi- 
da, birdan ko‘z)ariga yosh quyulib keldi.
Turgan yerida shartta burildi-yu, chopgancha sahna 
chetiga chiqdi. U ndan y o ia k k a o ‘td i-d a, torini to ‘shal- 
gan poyandozga tashlagancha yugurib ketdi.
T eatr etagidagi boqqa kirgandagina o ‘ziga keldi. C h or 
atrofda bahor yashnar, tabiat o ‘zining m angu, buzilmas 
qonuniga am al qilib ko'klam ni yetaklab kelgan edi. Bog' 
ustida orom baxsh shabada esar, havoda ko ‘katlar isi 
anqir, k o ‘klam sham oli m ayin yaproqlam i silkitar, 
y o m g ir suvini emib t ygan yer erkin-erkin nafas olardi.
H a, yer yuzida qayta tu g ilish , qayta gullash, qayta 
hayot boshlangan edi. Y o lg iz uning — A lim ardon 
T o ‘rayevning bahori  tgan edi.
95
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

O dam o ‘zi baxtiyor paytida  zgalam ing baxtsizligini 
tushuna olm as ekan. M uqaddam uyidan qon-qaqshab 
chiqib ketayotganida A lim ardon uning m ushtiparligini 
tushunm agan ekan. M ana, bugun o ‘zi baxtsizlik nim a 
ekanini payqaganida birdaniga tushundi. H am m asini 
tushundi. Shu topda oldida b iro n -b ir yupanchi, biron- 
bir suyanchig‘( qolm aganini o ‘yladi. 0 ‘y!adi-yu, butun 
vujudi bilan m unkib ketdi. Shu to p da o ‘g‘lini, o ‘zining 
yagona yupanchig‘ini bariga bosib-bosib erkalatgisi, 
 zi ham kim gadir erkalangisi, dardlashgisi kelib ketdi!
N achora? H ayot nim aniki taqdim etgan b o ‘lsa, 
0
‘shandan ortig‘ini qaytib olmaydi.
“Ahmoqlar! — deb  yladi u o ‘zini sahnadan quvib 
chiqargan odam larni o ‘ylab. — A hm oqlar! S hular 
san ’atkorning qadrini bilisharm idi? S an’at nim aligini 
tushunisharm idi?!
U boshini quyi solgancha sekin-sekin yurib borar, 
alam dan tishlarini g‘ijirlatardi. U odam lardan nafratla- 
nar, kuni kecha bir nafaslik orom uch u n chakkasiga pul 
qistirib, bugun o ‘zini sahnadan haydagan yengil-yelpi to- 
m oshabinlarni ko‘rardi-yu, chinakam san ’atni qalbining 
to ‘rida saqlashga qodir boMgan ch inak am shinavandalar 
o zm uncha emasligini hilm as, bilishni xohlam as edi.
U bahor quvonchiga t lgan k chalardan soyaday 
sudralib borar, am m o hayot o ‘zining kichkinagina bir 
zarrachasining fojiasiga parvo qilm as, yashash gashti 
bilan, tug‘ilish zavqi hilan mast edi.
* * *
A lim ardon katta yo‘ldan burilib, to r k chaga kirdi- 
da, o ‘n qadam cha yurib to ‘xtab qoldi. D evorlar osha 
egilib yotgan  rik shoxida danak qotirgan dovuchchalar 
m aijondek tizilgan, oqarib qolgan giloslar ustida chum - 
chuqlar parvona boMardi. Q uyosh endigina ko‘z ochgan, 
kechasi yog‘ib o ‘tgan jalaning tarovatli nafasi hali ket- 
m agan, asfalt k o ‘chaning u yer-bu yerida suv halqob 
bo ‘lib yotardi. H a m m a y o q jim , o ‘tkinchilar siyrak. Faqat 
ko ‘cha ichkarisida — yagona sim yo och tagidagi say- 
honlikda ikki qizaloq koptok o ‘ynaydi. U larning biri, 
kaltagina qizil ko‘ylak kiygan qiz tom osha qilib turar, 
ikkinchisi, jajji duxoba nim cha kiyib, sochiga bargak 
taqib olgani koptokni yerga urib, gir-gir aylanardi.
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

K optok to ‘p - to ‘p etib yerga uriladi, h ar aylanganida 
qizaloqnin g bargaklari yoyilib-yoyilib ketadi. Qizil 
ko'ylakli qiz o ‘rtog‘ining aylanishiga havas bilan qarab, 
bir ohangda sanaydi:
— 0 ‘n yetti, o n sakkiz, o ‘n t qqiz...
A lim ardon ularga qarab jilm ayib q o ‘ydi. H ayot o ‘z
yoMidan borar, bahor bolalarga o ‘z quvonchi, o ‘z shod- 
liklarini saxiylik bilan taqdim etgan edi.
A lim ardon qizuloqlarning oldidan sekin-sekin yurib 
 tib ketdi. Q izchalar parvo qilishm adi unga. U yana 
yigirma qad am ch a yurib, boloxonali uy yonboshidagi 
k o ‘kish eshikni ko‘rib t xtadi. Y uragining bir burchida 
shuncha yillardan beri m udrab yotgan allaqanday pok, 
am m o azobli tuyg‘ular birdan tug‘yon urdi-yu, nafasi 
tiqilib qoldi. Bir vaqtlari — bundan uch yil burun u 
o ‘zining d o ‘stlari bilan, yoshlik zavqiga to lg a n yigitlar 
bilan m ana shu yerdan bir k o‘ch a b o ‘lib o ‘tib, ko‘kish 
e shikdan kirib 
borgan edi. 
U ni 
q u ch o q
ochib, 
farzandim , deb kulib olishgan edi. E ndi-chi...
U q lga tushib qolishdan ch chigandek oyoq uchi- 
da yurib yaqin bordi. Eshik qiya ochiq turardi. U boshi- 
ni bir tom onga egib, asta m o ‘raladi. Hovli o ‘rtasidagi 
vodoprovod j m ragid an suv sharillab oqib yotar, sem ent 
hovuzcha t lib chiqib, ariqcha chetidagi barq urib yot- 
gan  sm alarga toshib ketgandi.
U n ing ko ‘z o ‘ngi q o ro n g ‘ilashib, entikib ketdi. 
H am m a narsaning qadri yo‘qolganidan keyin bilinarkan. 
Shu topdagina u M uqaddam ni sevganini, qattiq sevgani- 
ni tushundi. T ushundi-yu, yengil titrayotgan q llari 
bilan eshik zanjirini qoqdi.
Ichkaridan ayol kishining “ h u -u v ” degan tovushi 
eshitildi. Ayvonning oynaband eshigi sharaqlab ochildi- 
da, qaynonasi k o ‘rindi. U yo ‘lakda turgan odam ni 
k o ‘rm adi shekilli, kaftini quyoshdan pana qilib tikildi. 
A lim ardon uning q o lla ri xam ir yuqi ekanini ko‘rdi. 
K am p irn in g egik gavdasi tag ‘in h am kichraygan, 
m unkillab qolgan edi. A lim ardon M uqaddam ga uylan- 
ganidan keyin bu hovliga kam kelgan, qaynonasini ham , 
qaynotasini ham kam k o ‘igan, ular uyiga borishganida 
ro ‘yxush berm as edi. H ozir u kam pim i g ‘a m -g ‘ussa ado 
qilganini payqadi.
— Kelavering, — dedi kam pir past, ojiz tovush bilan.
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

A lim ardon kirm adi, kirolm adi. 0 ‘sha, M uqaddam
haydab yuborganidan beri bu uyga qadam bosishga haqqi 
yo‘qligini biiardi.
K am pir javob boMmaganidan hayron qoldi shekilli, 
zinaiardan avayiab qadam bosib hovliga tushdi. Suv 
toshib yotgan o ‘sm alam i chetlab o ‘tib, y lak yoniga 
kela turib, taqqa to ‘xtab qoldi.
— Keling, — dedi u beixtiyor. Keyin birdan rangi 
o ‘chdi. Xira ko‘zlari yarq etib ochilib ketdi. Begona, 
qora niyatli odam oldida turganday doka ro ‘m olining 
uchi bilan yuzining yarm ini yashirdi. — N ega keldin- 
giz? — dedi ovozi titrab. — N im a kerak sizga?
AJimardon shu bir og‘iz so ‘zdan — tubsiz alam , bir 
olam nafrat ohangidanoq ham m asi tam om boMganini 
tushundi.
— M en... — A lim ardon qaynonasining k o‘zlariga 
qaray olm ay teskari o ‘girildi. — 0 ‘g‘lim qani? — dedi 
yuragidagi gapni aytib.
A yvon 
eshigi 
y an a 
sh araq lad i. 
“ M u q a d d a m ” . 
A lim ardon yuragini titratib yuborgan hayajon ichida yarq 
etib o ‘sha tom onga qaradi. Z inadan baland gavdasini 
g‘oz tutib qaynotasi tushib kelardi. U h am on o ‘zgarm a- 
gan edi. 0 ‘siq qoshlari ostidan tikilib qaradi-yu, uzoqdan 
A lim ardonni tanidi.
A lim ardonning nazarida uning k o ‘ztari g‘azabdan 
chaqnab ketgandek bo‘ldi. U , Qori hozir, hozirning 
o ‘zidayoq haydab solishini his etib turar, endi bitta 
um idi qolgan edi. A lim ardon o ‘g‘lini ko‘rgisi kelar, 
uning ovozini, loaqal yig‘isini eshitib qolishni orzu qilar- 
di.
Q ori 
k a tta -k a tta
q a d a m lar 
bilan 
yurib 
kelib 
Alim ardonga ro ‘para boMdi. U qisqa-qisqa nafas olar, 
kulrang yaktagi tagidagi sertuk ko‘kragi tez-tez ko‘tarilib 
tushar, soqoli asabiy titrar, burun parraktari qisilib ket- 
gandi. U AJimardonga, m ana shu nobakoi^a arzigulik bir 
og‘iz so ‘z topa olm aganday anchagacha tikilib qoldi.
— N ega keldingiz? — dedi u nihoyat tilga kirib.
A lim ardon yuragini toMdirgan tuy ulam i bosib olib,
sovuqqina:
— M uqad... — degan edi, Qori uning gapini kesdi:
— M uqadda nim a ishingiz bor?
A lim ard on h am m asi tam o m boM ganini yanad a
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

chuqurroq his etdi. G ap n i aylantirib o ‘tirishdan foyda 
yo‘qligini bilib, k nglidagi bor gapni aytdi:
— 0 ‘g‘lim qani?
— 0 ‘g ‘lingiz... — Qori lablari titrab qaytardi: — 
0 ‘g ‘lingiz y o ‘q... Vluqad ham yo ‘q.
Alim ardonning ko‘nglidagi iztirob o ‘rnini g‘azab 
egalladi.
— Shavkat qani? Olib ketaman!
— Shavkat yo‘q! — Qori chertib-chertib ta ’kidladi. — 
Shavkatni onasi olib ketgan.
“Q ayoqqa?” — A lim ardonning xayoliga shu fikr uril- 
di-yu, am m o so ‘rab o ‘tirm adi.
— Haqqingiz yo ‘q, — dedi bo ‘g‘ilib. — M en otam an.
— Bola tug ‘dirishni bilganlarning ham m asi ota bo‘- 
lavermaydi!
Pastak eshik uning yuzi oldida qarsillab yopildi. 
Zanjir shiqirladi.
A lim ardon g ‘azab  tida lovillab bir nafas turdi-da, 
shartta burilib ketdi.
U hech nim ani ko ‘rmas, ko ‘z o ‘ngini oyog‘ini 
“velosiped” qilib qiyqirayotgan o ‘g ‘li to ‘sib olgan, boshi- 
ni quyi solib borar, nariroqda esa qizaloqlar ham on 
chirchira o ‘ynashardi.
* * *
G o h o zarurat b lib, eski lash-lushlar bilan to ‘lib ket- 
gan h u jrach an i titkilab qolsangiz, zanglab yotgan 
pichoqchangizm i, jiyagi titilib ketgan d o ‘ppingizm i topi- 
lib qoladi. Shunda allaqachon yillarning gardi bosib, 
tusini y qotgan xotiralar to ‘satdan yarq etadi-yu, tag‘in 
alangalanib ketadi, yuragingizni o ‘t bo ‘lib yondirib 
yuboradi. Bir vaqtlar o ‘sha pichoqchada toldan hushtak 
yasaganingiz, o ‘sha d o ‘ppiga qattiq non solib, ariq 
bo‘yida oqizoq qilib yeganlaringiz yodingizga tushadi. 
K echm ish yillaringiz, o ‘sha tongday musaffo yillaringiz 
hozirgi kuningizga qaraganda ancha beg‘ubor, ancha pok 
boMganini ayanchli bir haqiqatday tan olishga m ajbur 
boMasiz.
AJim ardon A nvarning Yangi m ahalladagi shah ar hov- 
lisiga kirib kelganida xuddi shunday ahvolda edi. U bu 
yei^a boshi og‘ib kelib qoldi, am m o endi baribir 
Anvarning oldida bosh egishga m ajbur b o ‘lishini ylab, 
ich-ichidan ezila boshladi.
, 99