Отабаева Айгул топишмоклар lotin



Download 0,55 Mb.
Pdf ko'rish
bet32/44
Sana21.06.2021
Hajmi0,55 Mb.
#72546
1   ...   28   29   30   31   32   33   34   35   ...   44
Bog'liq
ona tili darslarining samaradorligini oshirishda topishmoqlarning orni

                                                  bo‘lishi 

 

1. Qo‘shnichilik--2. bevosita 

                         aloqa  

             4.Qismlarga  

                               

                 bo‘linishi 

 

                                        3b. Chegaraning kesishishi 

 

Sxemada    berilgan      3a    bilan    3b    boshqalaridan  o‘zaro      farqlanadi.  Ular  



narsa-predmetning            qismlarga    bo‘linishini    taqozo  etadi.    Masalan:  ...  O‘t 

yemaydi,  suv  ichadi.–  Qayiq  (o‘zb.t.,  I  jild,150-bet);  agar  ushbu  topishmoq          

“Qayiqqa  suv  kirdi“  holatida  emas,  balki  “Qayiq  suvda  suzadi”  deb  to‘g‘ri 

tushunilsa,  unda  bu  topishmoqning  holati      quyidagicha  bo‘ladi:  (aloqa→ 

qismlarga bo‘linish) ya’ni  2→4 ga o‘tadi; O‘nta og‘a-ini boshidan o‘nta oy tushib 



ketdi.–  Tirnoq  olish  (o‘zb.t.,43-bet).  Topishmoq  bu  erda  4→3b  sxemaga  ega. 

Javob  qismda    qo‘l  va  barmoqlar  tushirib  qoldirilgan.  Ular  “tirnoq  olish”  ning 




 

39

qurshovida  bo‘ladi  va  javobda  ifodalanmasa  ham  bu  mazmun  anglashiladi; 



O‘pganda—shirin  ...  ...  .  –  Apelsin.  Bu  yerda  javobning  qismlarga  bo‘linishi  

(tishlamoq)→bevosita aloqa,    ushbu topishmoqning sxemasida  4→2 ga o‘tadi.   

Shuningdek,  topishmoqda  predmetlarning  dastlab  material  xususiyatlari, 

so‘ng ularning boshqa predmetlar bilan o‘xshash yoki o‘xshash bo‘lmagan jihatlari 

va nihoyat,  o‘ziga xos belgilari namoyon bo‘ladi.                          

 Tadqiqotchi  Ma’ruf  Yo‘ldoshev shunday deydi: “Biroq biz narsa-hodisa va 

holatlardagi muayyan  ishoralarni, belgilarni (xususiylik, noo‘xshashlik) ong ostida 

kechuvchi  immanent  tahlil  orqali  bilib  olamiz”.

30

  Bunda    narsa,  voqea,    hodisa,  



tushuncha  ikkinchi  bir  shu  xildagi   umumiylikka   ega  bo‘lgan   narsa,  voqea,  

hodisa    va    tushunchaga    qiyoslanadi,    o‘xshatiladi.    U  mumtoz    adabiyotda   



tashbeh  deb  yuritiladi 

31

.  



Topishmoqlarda  o‘xshatish  hamisha  murakkab  mazmuniy  munosabat 

ifodalaydi, ya’ni ularda eng kami ikkita semantik propozitsiya ifodalangan bo‘ladi. 

Bu  ikki  propozitsiya  esa,  o‘zaro  o‘xshatish  munosabatida  bog‘lanadi.  Ayni 

propozitsiyalarning biri, albatta, o‘xshatish  qismida, boshqasi esa, qolgan qismda 

ifodalangan  bo‘ladi

32

.  Masalan:    Shoxlari    bor,  qo‘chqordek,  bo‘yi    misli  



daraxtdek. ––  Kiyik  ( o‘zb. t., 60-bet).  

 Topishmoqning shoxlar bor, qo‘chqordek o‘xshatish qismida bir propozitsiya 

va  bo‘yi    misli    daraxtdek  qismida  ikkinchi  propozitsiya  ifodalangan.  Bu  ikki 

propozitsiyada  umumiy  tomon  bor,  ya’ni  har  ikkalasida  subyektga  nisbatan 

berilayotgan  belgi  bir  xil,  ya’ni  predikatlar  bir  xil.  Ana  shunga  ko‘ra,  mazkur 

propozitsiyalar  o‘rtasida    o‘xshatish    munosabati  yuzaga  kelgan,  ana  shu 

munosabat bilan ikki propozitsiya o‘zaro bog‘langan.  

Zero,  xalq  topishmoqlarida  o‘xshatishdan  kuzatilgan  asosiy  maqsad  

jumboqlangan  narsa  va  hodisa  haqida  yana  ham  to‘liqroq,  aniqroq  ma’lumot 

berish,  narsa va hodisaning yorqin belgilarini ko‘rsatishdan iboratdir. 



 

                                           

30

 Йўлдошев М. Фарқлаш – бадиий тасвир воситаси сифатида// Ўзбек тили ва адабиёти. – 2005. -№3.-Б. 123. 



31

 Лапасов Ж.  Бадиий   матн  ва   лисоний  таҳлил. Т.:  “ Ўқитувчи “ - 1995.-Б. 27. 

32

 Нурмонов А., Маҳмудов Н. ва бошқ. Ўзбек тилининг мазмуний синтаксиси. –Т.: “Фан”- 1992.  




 

40


Download 0,55 Mb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   ...   28   29   30   31   32   33   34   35   ...   44




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©hozir.org 2025
ma'muriyatiga murojaat qiling

kiriting | ro'yxatdan o'tish
    Bosh sahifa
юртда тантана
Боғда битган
Бугун юртда
Эшитганлар жилманглар
Эшитмадим деманглар
битган бодомлар
Yangiariq tumani
qitish marakazi
Raqamli texnologiyalar
ilishida muhokamadan
tasdiqqa tavsiya
tavsiya etilgan
iqtisodiyot kafedrasi
steiermarkischen landesregierung
asarlaringizni yuboring
o'zingizning asarlaringizni
Iltimos faqat
faqat o'zingizning
steierm rkischen
landesregierung fachabteilung
rkischen landesregierung
hamshira loyihasi
loyihasi mavsum
faolyatining oqibatlari
asosiy adabiyotlar
fakulteti ahborot
ahborot havfsizligi
havfsizligi kafedrasi
fanidan bo’yicha
fakulteti iqtisodiyot
boshqaruv fakulteti
chiqarishda boshqaruv
ishlab chiqarishda
iqtisodiyot fakultet
multiservis tarmoqlari
fanidan asosiy
Uzbek fanidan
mavzulari potok
asosidagi multiservis
'aliyyil a'ziym
billahil 'aliyyil
illaa billahil
quvvata illaa
falah' deganida
Kompyuter savodxonligi
bo’yicha mustaqil
'alal falah'
Hayya 'alal
'alas soloh
Hayya 'alas
mavsum boyicha


yuklab olish