O'rta osiyo tog'laridagi ko'llar Reja

^ Armaniston tog’ligi.

Oblas kichik Osiyo va Eron yassi tog’liklari oraida joylashgan. Shimolida kichik Kavkaz Qoradog’ va Talish tog’lari bilan chegaralanadi. Janubiy tog’ etaklarida Mesopotamiya past tekisliki joylashgan. 

Armaniston tog’ligi kichik Osiyodan geologik tuzilishi, ва реьлифи, ирлимининг жуда континенталлиги, њрта денгизнинг тавсирини књчсизланиб бориши билан характерланади. 

Armaniston tog’ligini asosini tog burmalari tuguni tashkil etadi. Shu tugunda kichik osiyo, Eron tog’liklarining shimoliy va janubiy tizmalari bir-biri bilan tutashadi. 

Tog’likni hozirgi relefi uchun balandligi 1500-3000m bo’lgan lava platalari,yassi tog’liklar xarakterli. Ular orasida 700m dan 2000mgacha bo’lgan balandliklarda botqoqlar bor. Bu botqoqlar aholi zich yashaydigan markazlar bo’lib ularda joylashgan shahar nomi bilan yuritiladi. M Turkiyadagi Erzuram, Erondagi Tabriz botqoqlari. Tog’lik ustidagi baland tog’ tizmalari, vulqon konuslari,so’ngan vulqon tog’lari ko’tarilib turadi. M. Katta Ararat vulqon konusi 5165m. Turkiyadagi kichik ararat, syubkon, nemred, Armanistondagi aramats, Erondagi sebelin va Sexemed tog’laribiroz pastroq. 

Armaniston tog’ligining iqlimi kontinental, qishi o’zoq davom etadi, sovuq bo’ladi. Iqlimining tarkib topishida katta suv havzalaridan o’zoqdaligi absalyut balandligini kattaligini muhim rol o’ynaydi. 

Absalyutning hamma yerida qish sovuq. Tog’larda antitsiklion sharoiti qaror topodi.Yanvarning o’rtacha harorati-15ogacha pasayadi. Chekka tog’larda, ko’p tog’larda, g’arbda ko’p miqdorda qor yog’adi. Yozda tog’ yonbag’irlarida, ochiq platalarda muchtadil iliq, eng baland qisimlarida yil mobaynida harorat manfiy,tog’ tepalari qor va muzliklar bilan qoplanib turadi. Atrofi berk katlavenalarda yoz issiq+24+30o. 

Yog’inlar ham bir tekisda tarqalmagan. Eng ko’p yog’in 1000mm va undan ham kuproq yog’inlar yakka turgan vulqon yon bag’irlariga kichik Osiyoga qaragan tog’ yon bag’irlariga tushadi. Agar oblisni xarbiy qismidagi ichki rayonlarda 500-700mm yog’in tushsa sharqda 300-500mm ga tushib qoladi. Yog’inlarning asosiy qismi bahor va yoz boshlariga to’g’ri keladi. Qishda juda kam yog’in bo’ladi. Faqat oblistni xarbida ishni va bahorgi yog’inlar yozgi yog’inlarga qaraganda juda ko’payadi. 

Oblis daryolari Kaspiy, Qor dengizi va Fors ko’rfatsi havzvsigaqaratdi. 

Tog’likdan Frat, Dajla, Kura, Araks va boshqa ko’plab daryolar boshlanadi. Bu daryolar tog’ daryolarda bo’lib, suv sathi keskin o’zgarib to’radi. Ularda qor erishidan, yomg’ir suvlaridan suvi ko’paydi. Shunga ko’ra iqlim maksimumi bahor oxiriga to’g’ri keladi. Ularning suvlarida dalalarni sug’orishda foydalaniladi. 

Oblastninngko’llari baland joylashgan. Kemalar qatnaydigan eng katta ko’li Rezayeki yoki Urmiya Eronda 1300m ga yaqin balandda joylashgan. Uzunligi 150km, kengligi 15-50km, maydoni 5800km2. Ko’l qiyofasi va sathi yog’in miqdoriga bog’liq holda yil davomida o’zgarib turadi. Ko’lning suvi bahor oylarida ko’payadi, atrofidagi tekisliklarni bosadi. Suvning shurligi 220-230%. Tog’likning ikkinchi katta ko’li Van ham oumas ko’l. Suvi ancha chugun 20%ga yaqin. Uningmaydoni 3764km2 chuqurligi 145, 1700m dan balandda joylashgan. Ko’llarning sohillarida aholi yashaydigan punktlari bor. 

Armaniston tog’liginig katta qismida o’rmon o’smaydi. Iqlimi quruqkontinlital bo’lgan vodiylarda o’rmonlar butunlay yo’q. Och kashton, qo’ng’ir yoki och jigar rang tunr oylarda dasht yoki chala cho’l o’simliklario’sadi. Daryo vodiylari bo’ylab bo’tazorlar, o’tloqlar mavjud. Vohalarda paxta, tamaki,mevali bog’lar bor. 

Armaniston tog’larida o’rmonlar yog’in ko’p tushadigan 2000 m dan pastda o’tadi. Undan yuqorida butalar, archa butalari bor. Qor chegarasi 4200-4300 m balandlikda joylashgan. 

Hayvonot olami Kichik Osiyoning hayvonot olamini o’xshash va yaqi.