O‘rta maxsus ta’lim vazirligi begzod Xodjayev, Abdushukur Choriyev, Zuxra Saliyeva

Tadqiqot mavzusi.
Tadqiqot mavzusini shakllantirish uchun quyidagi 
savolga javob topish kerak: «Ilmiy ishni qanday nomlash kerak?». 
V.V.Krayevskiyning ta’kidlashicha, mavzuni ifoda qilishda muammo aks 
ettiriladi, bunda mavzu fanda ma’limlikdan yangi bilimga harakatni aks ettirishi 
lozim. 
Mavzuni aniqlash uchun ilmiy muammoni yuzaga chiqarish va shakllantirish 
kerak, uning dolzarbligini isbotlash lozim. Tadqiqot mavzusi – bu qisqa 
ifodalangan muammodir. 
Mantiqiy-metodologik aspektda “mavzu” (“sarlavha”) ilmiy ishning asosiy 
savolidir (Yu.A.Petrov). Misol: «Ta’lim sohasida xalqaro ilmiy tadqiqotlar 
sifatining qanday invariant mezonlari mavjud?». 

---

95 
Pedagogik tadqiqotning mavzusini aniqlash metodologik me’yorlari
(metodologik kamchiliklar): 

Amorflik, «protsessuallik», «butun olamga xos» tadqiqot mavzusi 
masshtabi». Ba’zida mavzular “protsessuallik” tarzida shakllanadi»: «jarayonni 
o‘rganish», «takomillashishtirish», «tadqiqot», «tayyorlash», «muammolari» , 
«butun olamga xos» tadqiqot mavzusi masshtabi: mavzuning tadqiqot obyekt 
maydoni (obyekt bilan emas!) bilan o‘xshashligi: «O‘quvchilarni chet tiliga 
o‘rgatishning samarali metodlari»); tadqiqot mavzusini to‘g‘ri ifodalash. 

Tadqiqot usullarining tadqiqot mavzulari bilan o‘xshashligi: «tahlil», 
«jarayonni modelashtirish». 

Ilmiy tadqiqot mavzusi jiddiy ravishda uning asosiy natijasi bilan 
aniqlanadi! «Tafakkur madaniyati: ilmiy-pedagogik tadqiqotning metodologik 
muammosi» nomli fundamental monografiyasida professor Yu.A.Petrov 
ta’kidlaydi: «Savol tug‘iladi: ilmiy ishning mundarijasiga mos sarlavhasini, 
yakuniy holatda esa – uning asosiy natijasini qanday tanlash mumkin? Buning 
uchun ish nimadan tashkil topganini aniq tasavvur qilib, uning asosiy natijasi nima 
ekanligini anglash kerak». Misol uchun tadqiqotning mavzusi «Ta’lim va fan 
internatsionallashuvi sharoitida amaliy-pedagogik tadqiqotlar sifatining invariant 
mezonlari» tarzida bo‘lsa, asosiy natija – «Ta’lim sohasidagi xalqaro ilmiy 
tadqiqotlar sifatining invariant mezonlari» ko‘rinishida aks etadi. 
Tadqiqot mavzusi tasdiqlanguncha tadqiqotning muammoli maydonini 
aniqlashtirib olish, muammoni identifikatsiyalash va aniqlashtirish, uning fan va 
amaliyot uchun dolzarbligini asoslash – tadqiqot mavzusini shakllantirish kerak. 
Ushbu barcha pedagogik jarayonlarni tadqiqotchi mustaqil amalga oshirishi lozim! 
Balki olimlar, ilmiy maslahatchilar “mavzuni” emas, dissertatsiyalarning “ishchi 
nomini” tasdiqlashar, sababi ushbu nomlar “ilmiy tadqiqot mavzusiga” aylangunga 
qadar ko‘p bora aniqlashtiriladi? (Hech kimga sir emas: bugun hatto himoyaga 
tavsiya etilgan dissertasiyalarning mavzulari ham himoyadan bir necha kun oldin 
keskin o’zgarishga uchraydi – ta’kid B.X.ga tegishli). Bu jihatni R.Dey obrazli 
tasvirlab bergan: «Ish yozilgunga qadar sarlavhani o‘ylab topish, hali bola 

---

96 
tug‘ilmasidan avval unga ism berish bilan barobar: sababi siz o‘g‘il bolaga adashib 
qizning ismini berib qo‘yishingiz mumkin».