O‘rтa maxsus, kasb-hunar тa’limi markazi

Ko‘chirma gapni o‘zlashtirma gapga
aylantirish yo‘llari


1-topshiriq. Quyidagi ko‘chirma gapli qo‘shma gapni o‘zlashtirib, sodda gapga aylantiring. O‘zlashtirma gapga aylantirish uchun ko‘chirma gap tarkibida qanday o‘zgarishlar qilganingizni ayting. «Siz buyuk madaniyat vorislarisiz», — dedi yurtboshimiz.
2-topshiriq. Quyidagi ko‘chirma gapli qo‘shma gapni o‘zlashtirma gapga aylantiring. Ko‘chirma gap tarkibida qanday o‘zgarishlar qilganingizni ayting.


«Siz Amerikada o‘qiysizmi?» — deb so‘radi Aziza.

Ko‘p hollarda o‘zgalarning gapi muallif tomonidan aynan keltirilmay, mazmuni saqlangan holda o‘z nutqiga singdirib beriladi. Bunday vaqtda ko‘chirma gapli qo‘shma gap sodda gapga aylantiriladi.

Juda muhim. Ko‘chirma gapli qo‘shma gapni sodda gapga aylantirish uchun ko‘chirma gap va muallif gaplari tarkibida ega va kesim vazifasida kelgan bo‘laklarning shakl va vazifasida ayrim o‘zgarishlar qilinadi.

Xususan, ko‘chirma gapning egasi qaratqich aniqlovchiga, kesimi esa to‘ldiruvchiga aylantiriladi. Ko‘chirma gap kesimini to‘ldiruvchiga aylantirish uchun unga -lik yoki ekanlik shakllari qo‘shiladi. Egasi II shaxs kishilik olmoshidan ifodalangan bo‘lsa, u I shaxs kishilik olmoshiga aylantiriladi. Muallif gapining kesimi vazifasida kelgan dedi, — so‘zi aytdi so‘zi bilan almashtiriladi. Masalan,

Ko‘chirma gap O‘zlashtirma gap

«Sizlar bir oilaning farzandi- Rais bizning bir oilaning far-
sizlar», — dedi rais. zandlari ekanligimizni aytdi.

Ko‘chirma gapli qo‘shma gap sodda gapga aylantirilganda, ko‘chirma gaplarga qo‘yilgan qo‘shtirnoq ham ishlatilmaydi.

O‘ylang: Nutqimizda ko‘chirma gaplardan foydalanish nima uchun kerak?
Keltirilgan maqolning ma’nosini izohlab bering, so‘ngra undan ko‘chirma gapli qo‘shma gap hosil qiling.


Ko‘ngil ko‘ngildan suv ichar, — deydilar.
225-mashq. Quyidagi so‘zlar ishtirokida ko‘chirma gaplar hosil qiling. So‘ngra uni o‘zlashtirma gapga aylantiring. Bunda qaysi so‘z va gaplar tushib qolishi shartligini tushuntiring.

Xo‘sh, balki, axir, ha, ehtimol, albatta, mayli, darhaqiqat.