O‘rтa maxsus, kasb-hunar тa’limi markazi

20-dars. ТARТIBINI O‘ZGARТIRISH ORQALI GAP
BO‘LAKLARINI AJRAТISH


Darsning maqsadi: Тalabalarda sifatlovchi aniqlovchilardan ajratilgan bo‘lak hosil qilish ko‘nikmasini shakllantirish.


R E J A:

1. Sifatlovchi aniqlovchi.

2. Odatdagi tartibda kelgan sifatlovchi aniqlovchi bilan tartibi o‘zgargan sifatlovchining farqi.
3. Ajratilgan sifatlovchi aniqlovchilarda tinish belgilarining ishlatilishi.


1-topshiriq. Sifatlovchi aniqlovchi ishtirok etgan gap topib, sifatlovchi aniqlovchini aniqlan­mish­dan keyin keltiring. Sifatlovchi tartibi o‘zgar­ganda ham sifatlovchi aniqlovchi vazifasida qolsin. Kesimga aylanib ket­­masin. Тartibi o‘zgargan sifatlovchi aniqlovchining xususiyatlarini ayting.
2-topshiriq. Sifatlovchi aniqlovchi ishtirok etgan gap topib yozing. Sifatlovchi aniqlovchini aniqlanmishdan keyin keltiring. Qanday o‘zgarish bo‘lganini, qanday tinish belgisi qo‘yilganini tushuntiring.

Sifatlovchi aniqlovchi, odatda, aniqlanmishdan oldin keladi. Ba’zan tinglovchining diqqati sifatlovchiga tortilganda, so‘zlovchi uning odatdagi tartibini o‘zgartirib, sifatlanmishdan keyin keltiradi. Natijada sifatlovchi gapning boshqa bo‘laklaridan boshqacha ohang bilan ajralib qoladi. Sifatlovchining ma’nosi odatdagi tartib bo‘yicha qo‘llangan sifatlovchiga nisbatan bo‘rttiriladi, alohida ta’kidlanadi. Gapdagi eng ahamiyatli, yangi axborot tashuvchi qismga aylanadi.

Esda saqlang. Тartibi o‘zgartirilgan, lekin sifatlovchilik xusu­siyatini saqlab qolgan sifatlovchi aniqlovchilar ajratilgan bo‘lakka aylanadi.

Masalan, Bu o‘zbek yigiti — tanti, mehribon.

Solishtiring: Rangi o‘chgan, Umri kechgan kuz guli, Bir yo‘li pastroq egil. (Abdulhamid Cho‘lpon) — Kuz guli — Rangi o‘chgan, Umri kechgan.


Juda muhim. Ajratilgan sifatlovchi aniqlovchilar yozuvda boshqa bo‘laklardan doimo vergul bilan, agar sifatlovchi aniq­lovchilarni o‘zi uyushgan bo‘lib, ichida vergul bilan ajratilgan bo‘l­sa, ajratilgan bo‘lak boshqa bo‘laklardan tire bilan ajratiladi.