|
Oʻsimliklari
O'rta er dengizi subtropik zonada joylashgan. Doim yashil qattiq bargli kserofit o'rmonlar va butalar Evropa subtropiklari uchun odatiy o'simlik shakllanishi hisoblanadi. Ko'p hollarda ikkinchi darajali buta shakllanishi o'rmonlarga qaraganda ancha katta maydonni egallaydi. Doim yashil emanlar, janubiy qarag'aylar va sadrlar O'rta er dengizi o'rmonlarida eng keng tarqalgan turlardir. Oʻrta yer dengizining nam gʻarbiy rayonlari oʻrmonlarida Holm va qoʻziqorin dublari (lot. Quercus ilex, lat. Quercus suber) juda koʻp, Makedoniya va Vallon dublari (lot. Quercus macedonica, lat. Quercus aegilops) koʻpincha uchraydi. Bolqon yarim orolining o'rmonlari. Qora qarag'ay (lot. Pinus nigra), italyan qarag'ayi yoki qarag'ay (lot. Pinus pinea), dengiz bo'yi va Halab qarag'ayi (lat. Pinus pinaster, lat. Pinus halepensis), doim yashil va gorizontal sarv (lat. Cupressus sempervirens, lat.) lat. var. horisontalis) deyarli butunlay Oʻrta yer dengizining ignabargli oʻrmonlarini tashkil qiladi. Ignabargli o'rmonlarning ba'zi joylarida Atlas sadr (lat. Cedrus atlantica) mavjud.
O'rta er dengizi o'rmonlari juda kam va engildir. Mo''tadil kengliklarning zichroq o'rmonlari bilan solishtirganda yorug'lik oqimi ko'proq bo'lganligi sababli, bunday o'rmonlarning o'simliklari juda rivojlangan. O'simliklarning o'zi ko'pincha oddiy va italyan mirtasi (lat. Myrtus communis, lat. Myrtus italica), mayda mevali va yirik mevali qulupnay daraxti (lot. Arbutus andrachne, lat. Arbutus unedo), rokroz (lat. Arbutus unedo) kabi turlardan iborat. Cistus), archa daraxti (lot. Juniperus excelsa), Yevropa va oltin zaytun (lot. Olea europaea, lat. Olea chrysophylla). Doim yashil o'rmonlarning o'sishiga xos bo'lgan turlar ko'pincha buta shakllanishida uchraydi. Ushbu buta shakllanishlarida O'rta er dengizining shimoliy va sharqiy hududlariga ko'tarilishi bilan bargli turlar soni ortadi.
Osiyo ikki fitoge-ografik oblastga — Golarktika oblasti bilan Paleotropik oblastiga kiradi. Paleotropik flora doimiy issiq ikdim sharoitida rivojlangan boʻlib, turlarga nihoyatda boy. Golarktika flo-rasi muz bosishlar, togʻ koʻtarilishlari taʼsiridan ancha kamayib ketgan. Shimolidan janubga tomon iklimning uzgari-shi bilan oʻsimlik tiplari ham oʻzgara bo-radi — bu yerda tundradan tortib Janubiy yarim shardagi sernam ekvatorial urmonlar va savannalargacha uchraydi.
Buta va past daraxtli makkis shakllanishi dengiz iqlimi bo'lgan hududlarda keng tarqalgan. Odatda bu shakllanishda doim yashil pastak daraxtlar, masalan, archa, qulupnay, tsistus, gorse (lot. Genista), oleander (lot. Nerium), pista (lot. Pistacia lentiscus), phyllirea (lot. Phillyrea) va boshqa baland o'simliklar o'sadi. 1,5 dan 4 metrgacha
Past bo'yli (balandligi 1 metrgacha) doimiy yashil butalardan tashkil topgan Gariga shakllanishi kamroq namlik va sezilarli toshloq tuproqlar sharoitida (Iberiya yarim orolining markazi va sharqida, Frantsiyaning janubida) joylashgan. Bu shakllanishda timyan (lot. Thymus vulgaris), ispan gorsi (lot. Spartium junceum), kermes eman (lot. Quercus coccifera), bibariya (lot. Rosmarinus officinalis) va boshqalar oʻsadi.
Palmito shakllanishi garigaga o'xshaydi. Bu shakllanish past o'lchamdagi chamerops xurmo (lat. Chamerops humilis) ustunlik qiladigan chakalakzordir. Bu palma Yevropadagi yagona yovvoyi palma hisoblanadi. U Sitsiliya orolida, Balear orollarida va Iberiya yarim orolining janubida o'sadi.
Tomillar (kekik) shakllanishi asosan Iberiya yarim orolining markazida va sharqida joylashgan. Bu shakllanish kekik, yashil va Stehad lavanta (lat. Lavandula viridis, lat. Lavandula stoechas), bibariya va boshqalar kabi past aromatik yuqori tukli turlarni o'z ichiga oladi. Bu hududlardagi kekik o'rmonlari ko'pincha janubiy Sharqiy Evropaning buta dasht shakllariga o'xshash buta-o't kserofit shakllari bilan aralashadi.
Freegan shakllanishi sharqiy O'rta er dengizi mintaqalarida quyoshli ta'sir ko'rsatadigan juda quruq toshli yonbag'irlarda joylashgan. Bu shakllanish ko'p yillik qattiq o'tlar va tikanli butalar to'plamidir. Ko'pincha tikanli butalar sharsimon shaklga ega. Frigan shakllanishiga adaçayı (lot. Salvia), shoxcha (lot. Euphorbia), akantolimon (lot. Acantholimon), lavanta, astragalus (lot. Astragalus), esfort (lot. Onobrychis) kabi turlar kiradi. Bahorda, yomg'ir yog'ganda, friganalar orasida lolalar, piyoz va boshqa efemerlar ko'p.
Shilyak shakllanishi Sharqiy O'rta er dengizining katta hududlarini egallaydi. Bu shakllanish o'tlar va bargli tikanli butalardan iborat. Shoxli (lot. Carpinus orientalis), qorako‘l (lot. Prunus spinosa), arborvitae (lat. Paliurus spina-christi), yovvoyi nilufar (lot. Syringa vulgaris), butasimon momiq eman (lot. Quercus pubescens), do‘lana (lot. Crataeg) ), yovvoyi gulning har xil turlari, tannik sumak (lat. Rhus coriaria) bu shakllanishning tipik vakillaridir.
O'rta er dengizining tipik o'simlik shakllari faqat tekisliklarda va tog' yonbag'irlarining past qismlarida tarqalgan. Tog'larda joylashgan doim yashil o'rmonlar va butalar shimolda 300 metrdan O'rta er dengizi zonasining janubida 800-900 metrgacha tarqalishning yuqori chegarasiga ega. Bargli keng bargli olxa, eman, kashtan va kul o'rmonlari balandroq - 1000-1200 metrgacha joylashgan. Keng bargli ignabargli va ignabargli o'rmonlar (archa va qarag'aylar) uchinchi kamarni tashkil qiladi - 2000-2200 metrgacha. Alp o'tloqlari va butalarining kamari undan ham balandroq, qoida tariqasida, mo''tadil landshaft zonasida ushbu kamarning o'tloqlari va butalariga qaraganda ko'proq kserofitikdir.
Do'stlaringiz bilan baham: |
