Orientirlash burchaklari. Joyda chiziqlar yo’nalishini aniqlash. Reja

Румблар. Чизиқ йўналишини ўткир бурчак билан ҳам аниқлаш мумкин. Чизиқнинг горизонтал қўйилиши билан чизиқ учидан ўтган меридиан орасидаги ўткир бурчак румб бурчаги дейилади ва r ҳарфи билан белгиланади (4.1-шакл). Румб бурчагининг ёлғиз градус қиймати чизиқ йўналишини белгилаш учун кифоя қилмайди ва румб бурчаги бўйича чизиқни ясаб ҳам бўлмайди. Чизиқ румбининг градус қиймати билан бирга, чизиқнинг ернинг тўрт томонига нисбатан қандай йўналганлигини чораклар билан кўрсатиш керак. Масалан, 4.4-шаклда О нуқтадан ўтган меридиан ва унга перпендикуляр чизиқ билан текислик тўрт чоракка бўлинган; чораклар шимолдан соат стрелкасининг айланиши бўйича I, II, III ва IV билан номерланган. Шунда I чорак шимол билан шарқ орасида бўлганидан, шу чоракда ётувчи чизиқлap румбининг номи шимоли-шарқ (ШШ_қ), II чоракда—жануби шарқ (ЖШ_қ), III чоракда—жануби ғapб (ЖҒ) ва IV чоракда—шимоли ғарб (ШF) деб аталади ва қавслар ичидаги каби белгиланади.

4.5-шакл. 4.6-шакл.

Чизиқнинг румб қийматларини ёзишда аввал чорак номи ёзилиб, унинг кетидан икки нуқта қўйилади-да, румб бурчагининг соний қиймати ёзилади. 4.5-шаклда О нуқтадан чораклар бўйича чиққан нурларнинг азимутлари, румблари ва чоракдаги румб номлари кўрсатилган. ОА чизиқ I чоракда бўлганидан унинг румби ШШ_қ:r₁ тарзида, ОВ чизиқ II чоракда, румби ЖШ_қ:r₂, ОС чизиқ III чоракда, румби ЖҒ:r₃ ва OD чизиқ IV чоракда, румби ШҒ:r₄ тарзида ёзилади.

Агар чизиқ румбининг номи ва градус қиймати берилса, чизиқ қуйидагича ясалади.
Масалан, r_MN =ЖҒ:35°40' бўлган чизиқни ясаб кўрайлик Бунинг учун ихтиёрий м нуқта олиниб, ундан меридиан ўтказилади, кейин меридиан жанубий қисмининг ғарб томонида (4.6-шакл) транспортир ёрдами билан 35°40' ли бурчак ясалади.
4.1-шаклда полигон томонларининг азимут ва румблари кўрсатилган. АВ томон румби r_АВ=ШШ_қ:r₁; r_ВС =ЖШ_қ:r₂ ва ҳоказо.
Тўғри ва тескари румб. Чизиқ румблари ҳам тўғри ва тескари бўлади. 4.7-шаклдаги АВ чизиқнинг тўғри румби r_АВ=ШШ_қ:r бўлса, тескари чизиқ ВА нинг румби, яъни тескари румби r_ВА=ЖҒ:r' бўлади.
Бир чизиқнинг тўғри ва тескари румбларини аниқлашда ҳам меридиан-ларнинг параллел бўлмаслигидаги меридианлар яқинлашиш бурчаги  ни ҳисобга олиш керак. Шакл бўйича тўғри румб ШШ_қ:r, тескари румб ЖҒ:r' бўлади, ёки

4.7-шакл.


r'=r+, (4.2)
яъни тескари румб тўғри румб қиймати билан меридианлар яқинлашиш бурчагининг йиғиндисига тенг бўлиб номларида ўхшаш ҳарфлар бўлмайди.