Orientirlash burchaklari. Joyda chiziqlar yo’nalishini aniqlash. Reja

Меридианларнинг яқинлашиш бурчаги. Чизиқ йўналишини азимут ва румблар билан аниқлашда меридианларнинг параллел эмаслигини эътиборга олиб, азимут ёки румб қийматига меридианларнинг яқинлашиш бурчагини қўшиш ёки айириш керак. Икки нуқтадан ўтган меридианлар орасидаги бурчак меридианларнинг яқинлашиш бурчаги дейилади.
Агар ер шари юзасида бир хил параллелда ётувчи А ва В нуқталарни (4.8-шакл) олиб, улардан меридианларига уринмалар АС ва ВС ўтказилса, ярим кун чизиғи бўлганидан улар орасидаги  бурчак мери­дианлар яқинлашиш бурчаги бўлади. А Еа В нуқталар кенгламасини  , узоқламаларини _Д ва _В десак улар айирмаси _В —_Д = узоқламалар фарқи бўлади. Ер шари радиусини R десак, параллелнинг радиуси АО=r бўлса, А₁О₁А=, О₁А=О₁А₁=R, О₁ААС эканини эслаб, О₁АО учбурчакликдан қуйидагини ёзамиз: ОА=АО₁cos, ёки
r=Rcos а)
О₁АС тўғри бурчакли учбурчакликдан АС=АО₁tg(90°-)=АО₁ctg, ёки
AC=R ctg (б)
Параллел ёйи АВ=l нинг марказий бурчаги  орқали l=r ёки (а) ни эсласак,
l=R cos (в)
бўлади. АСВ сектордан С даги марказий бурчак  ни қуйидагича ёзиш мумкин:
,ёки ,
4
.8-шакл.
бу ифодани соддалаштирсак,
=sin (4.3)
бўлади, яъни меридианлар яқинлашиш бурчаги  икки нуқта узоқламалари айирмаси билан нуқталар ўртача кенгламасининг синуси орасидаги кўпайтмага тенг. Бу формула меридианлар яқинлашиш бурчагининг қийматини ҳисоблашда асосий формула ҳисобланади.
Агар  =0° бўлса, =0 бўлиб, меридианлар параллел бўлади, =90° бўлса,= бўлади.
Агар икки нуқта оралиғини узунлик бирлигида (км ҳисобида) ифодаласақ (4.3) формула қуйидагича ёзилади; 4.8-шаклга кўра,

бўлади. Буни (4.3) га қуйсак,

чиқади. Агар  ни минутда ифодаласак '=3438' га кўпайтирамиз; R ўрнига унинг қиймати R=6371 км ни қуйсак, бўлади. Буни соддалаштирсак,
(4.4)
бўлади.
l_км—икки нуқта орасидаги масофа км ҳисобида олинади.
Зона системасида ордината 5 километргача бўлганда меридианлар яқинлашиш бурчаги 2' бўлади. Инженерлик ишларида бурчак ўлчашда йўл қўйиладиган хато ҳам жойига қараб шунга яқин бўлади. Шунинг учун масофаси 5 км гача бўлган жойларда меридианлар яқинлашиш бурчагини ҳисобга олмай, меридианларни параллел десак катта хато бўлмайди. Меридианларни параллел деб аниқланган азимут бурчаги дирекцион бурчак дейилади, румб бурчаклар эса ўқий румб деб аталади.