Organik moddalarning klassifikatsiyasi

Kimyoviy xossalari

I.Birikish reaksiyalari

1.Vodorodni birikishi.Alkenlarga vodorodning birikishini Sabatye kashf qilgan.

CH₃-CH=CH₂+H₂→……………….

2.Galoidlarning birikishi.Galogenlarning olefinlarga birikish aktivligini

quyidagicha ifodalash mumkin:I

Ftor bilan juda tez ba`zan alangalanib birikadi.

CH₂=CH₂+Br₂→……………………

3.Galoid kislotalarni birikishi.Olefinlarga yodid kislota oson, xlorid kislota esa qiyinroq birikadi:

CH₂=CH₂+HJ→……………..

Olefinlarga ftorid kislota biriktirilganda hosil bo`lgan birikma darhol polimerlanib qoladi. Simmetrik bo`lmagan olefinlarga galogenvodorodning birikishi

V.V.Markovnikov qoidasiga bo`ysunadi.Bu qoidaga ko`ra, galoidovodorodning vodorod atomi ko`p bo`lgan uglerod atomiga, galoid atomi esa vodorod atomi kam bo`lgan uglerod atomiga birikadi:

CH₂=CH-CH₃+HJ→………………

4.Suvni biriktirib olishi.Olefinlarga sulfat kislota ishtirokida suv biriktirilganda spirt hosil bo`ladi.Suvning birikishi Markovnikov qoidasiga bo`ysunadi:

(CH₃)₂C=CH₂+HOH→………………………

Olefinlarga suv sulfat kislota ishtirokida biriktirilganda,avvalo alkilsulfat hosil bo`ladi.Alkilsulfat kislota gidrolizga uchratilganda spirt hosil bo`ladi.

II.Oksidlanish reaksiyalari.

1.Olefinlarga kaliy permanganatning suvdagi yoki ishqordagi eritmasi,hatto sovuqda ta`sir ettirilganda ham ularning qo`shbog`i uziladi va ozod bo`lgan ikkita valentlikka ikkita gidroksil gruppa birikishi natijasida ikki atomli spirt –glikollar hosil qiladi:

CH₂=CH₂+[O]+H₂O→……………………….

Bu reaksiyani E.E.Vagner o`rgangani uchun Vagner reaksiyasi deyiladi 2.Alkenlar kislotali muhitda kaliy permanganate bilan oksidlansa, qo`shbog` turgan joydan parchalanib keton va kislotalar hosil qiladi:

CH₃-CH₂-CH(CH₃)=CH-CH₃+[O]→……………………………

3.Olefinlar qattiq sharoitda oksidlanganda, ya`ni ularga kuchli oksidlovchilar (kaliy dixromat, xromat kislota, nitrat kislota, CrO<sub>3</sub> kabilar) ta`sir ettirilganda ularning qo`shbog`i darhol uzuladi va keton hamda kislotalar hosil bo`ladi:

CH₃-C(CH₃)=CH-CH₃→……………………..

4.Olefinlar kumush tuzi katalizatorligida havo kislorodi ta`sirida oksidlanib, organik oksidlar hosil qiladi.

2CH₂=CH₂+O₂→……………….

III.Polimerlanish reaksiyalari.Oddiy alkenlarning qo`shilishi natijasida yuqori molekular birikmalar hosil bo`lish reaksiyasiga polimerlanish reaksiyasi deyiladi. Ikki molekulaning qo`shilishidan – dimer va uchtadan – trimerlar hosil bo`ladi.

CH₂=CH₂+CH₂=CH₂→CH₃-CH₂-CH=CH₂ dimer

Sanoqsiz etilen molekulalarining qo`shilishidan polietilen hosil bo`ladi. nCH₂=CH₂→(-………….-)_n

polietilen

Ishlatiladigan polietilenning o`rtacha molekular massasi 6000-12000 ga teng .

IIII.Yonish reaksiyasi.Etilen yorug` alanga berib yonib, CO₂ va suv hosil qiladi:

C_nH_2n+(1,5n)O₂→………………….

Etilen issiqxona havosiga ozroq miqdorda qo`shilganda ……………yetilishini tezlashtiradi. Etilen xlorid tibbiyotda mahalliy ………….. vosita sifatida ishlatiladi.