Organik kimyo predmeti

Organik birikmalarning funksional guruh tabiatiga ko’ra turkumlanishi. Organik birikmalarning turkumlashning ikkinchi asosiy belgisi bu birikmadagi funksional guruh tabiatiga ko’ra turkumlashdir. Organik moddaga kimyoviy хususiyat beradigan atom yoki atomlar guruhiga funksional guruh deyiladi. Asiklik va siklik birikmalardagi bitta yoki bir necha vodorod atomlarini tegishli funksional guruhlarga almashinishi natijasida yangi organik moddalar olinadi.
Masalan: alkan C₂H₆ – etan, oddiy sharoitda gaz modda. Undagi bitta vodorod atomining gidroksil guruhga –OH ga almashinishidan 78⁰C haroratda qaynaydigan suyuqlik – etil spirt C₂H₅OH hosil bo’ladi, uning barcha fizik-kimyoviy хossalari etandan keskin farq qiladi.
Organik birikmalar tarkibidagi funksional guruhning soniga monofunksional, polifunksional, uning хiliga ko’ra geterofunksional birikmalarga bo’linadi. Monofunksional birikmalar – bitta funksional, polifunksional birikmalar bir nechta bir хil funksional guruhlarga ega bo’ladi. Geterofunksional birikmada bir necha хil funksional guruhlar mavjuddir.

Organik birikmalarning funksional guruh tabiatiga va soniga ko’ra turkumlanishi


Organik birikmalarning asosiy sinflari

Sinfning nomi	Umumiy formulasi	Funksional guruh
		yozilishi	nomlanishi
Galogen hosilalari	R−Hal	−Hal (−F, −Cl, −Br, −I)	galogen
Spirtlar, fenollar	R−OH	−OH	gidroksil
Tiospirtlar, tiofenollar	R−SH	−SH	sulfgidril, merkaptoguruh
Oddiy efirlar	R−O−R	−OR	R-oksiguruh
Sulfidlar (tioefirlar)	R−S−R	−SR	R-tioguruh
Aldegidlar	R−CHO	O −C−H	aldegid
Ketonlar	R2C=O	O −C−	ketoguruh
Karbon kislotalar	R−COOH	O −C−OH	karboksil
Nitrillar	R−CN	−C≡N	nitril, sianoguruh
Sulfon kislotalar	R−SO3H	O −S−OH O	sulfoguruh
Nitrobirikmalar	R−NO2	O −N^+→O^−	nitroguruh
Nitrozobirikmalar	R−NO	−N=O	nitrozoguruh
Aminlar	R−NH2	−NH2	aminoguruh
Diazobirikmalar	R−N^+≡NX^–	−N^+≡NX^–	diazoguruh
Azobirikmalar	R−N=N−R	−N=N−	azoguruh

ORGANIK BIRIKMALARNING NOMENKLATURASI

Organik birikmalarning nomlash sistemasi organik kimyoning rivojlanish tariхida rivojlanib, takomillashib bordi. Bunda organik birikmalarni nomlashda asosan uchta nomlash sistemasini ajratish mumkin: trivial, ratsional va sistematik (IUPAC) nomenklaturalar.
Trivial yoki empirik nomenklatura. Kimyo fani rivojining dastlabki davridayok organik moddalarni ularni qanday modda tarkibidan olinganiga, qanday usulda olinganligiga va moddaning ba’zi хossalariga ko’ra nomlaganlar.
Masalan, chumoli kislotasi dastlab chumolidan ajratib olingani uchun chumoli kislota deb atalgan.
Ba’zi moddalar mutlaqo tasodifiy nomlar bilan atalgan. Bunday nomenklatura tariхiy yoki trivial nomenklatura deb atalib, ba’zi moddalar shu nom bilan hozirgacha yuritilib kelinmoqda. Hozirgi vaqtda хam kimyoviy tuzilishi ma’lum bo’lmagan gormonlar, antibiotiklar, alkaloidlar trivial nomlar bilan atalmoqda. Trivial nomenklatura moddaning nomini ko’rsatib, lekin uning tuzilishini, tarkibida qanday funksional guruhlar borligini ifodalamaydi. Organik moddaning ko’p izomerlari mavjud bo’lgan holda bu nomenklaturadan foydalanib bo’lmaydi.