Organik kimyo predmeti

Ratsional nomenklatura. XIX asrning o’rtalarida yaratildi, unda moddaning nomi uni tuzilishini ifodalagan.
Organik birikmani ratsional nomenklatura bo’yicha nomlashda u ushbu modda mansub bo’lgan gomologik qatorning birinchi namoyondasining hosilasi deb qaraladi.
Masalan, propan CH₃−CH₂−CH₃ alkanlar sinfiga kiradi. Uni ratsional nomenklatura bo’yicha alkanlarning birinchi vakili – metanning hosilasi deb nomlanadi – dimetilmetan.

СН₄ СН₃─СН₂─СН₃ СН₂=СН₂ СН₃─СН=СН₂
metan dimetilmetan etilen metiletilen

Organik modda tarkibidagi uglerod atomlarining soni ortib borishi bilan uni ratsional nomenklatura bo’yicha nomlash qiyinlashib boradi. Shuning uchun undan hozirgi vaqtda foydalanish cheklangan.
Sistematik (IUPAC) nomenklatura. XIX asrning ikkinchi yarmida organik kimyo fanining jadal sur’atlar bilan rivojlanishi organik moddalarning ilmiy, halqaro nomenklaturasini yaratish zaruratini tug’dirdi. 1892 yili Shveytsariyaning poytaхti Jenevada kimyoviy jamiyatlar namoyandalarining Хalqaro kengashida sistematik nomenklatura qabul qilindi. Bu nomenklatura Хalqaro nomenklatura yoki Jeneva nomenklaturasi deb ataldi. 1930 yil Leje shahrida kimyogarlarning X kongressida bu nomenklatura to’ldirildi va yanada takomillashtirildi.
Nihoyat, 1957 yilda “Sof va amaliy kimyo Хalqaro Ittifoqi (International Union of Pure and Applied Chemistry - IUPAC) kengashida mavjud nomenklaturalar qayta ko’rib chiqilib, “Organik birikmalar nomenklaturasi qoidalari, IUPAC 1957 yil” chop etildi. 1965 yili yana qo’shimcha qoidalar qo’shilib, nashr qilindi. “IUPAC qoidalari” dunyodagi barcha davlatlarda qo’llaniladi va organik moddaga bir hil nom beradi.
IUPAC nomenklaturasi organik moddalarni nomlashning bir necha variantlarini o’z ichiga oladi, bulardan – xalqaro o’rinbosarli nomenklatura va radikal-funksional nomenklaturalardir.