Органик кимё фанидан Ўқув-услубий мажмуа

OH, SO
2
(OH)
2
larda gidroksil 
gruppalar mavjud. Shunga qaramay, ularning xossalari turlicha: 
NaOH
– 
kuchli
asos, 
C
2
H
5
OH
– amalda 
neytral
modda, 
NO
2
OH
va 
SO
2
(OH)
2
– kuchli 
kislotalar
hisoblanadi. 
Bunga sabab bu moddalar bilan bog’langan atomlar hamda atomlar gruppasining o’zaro 
ta’siridir. 
Bir-biriga bevosita bog’lanmagan atomlar ham o’zaro ta’sir ko’rsatadi. M-n: xloretan 
C
2
H
5
−
Cl
bilan vinil xlorid 
H
2
C=CH
−
Cl
da xlorning reaksiyaga kirishish qobilyati turlicha 
bo’lishligi xlor atomiga 
etil
va 
vinil 
radikallarining turlicha ta’siri natijasidir. 
Kimyoviy reaksiyalarda organik modda molekulasini tashkil etgan barcha 
atomlargina emas, balki ayrim atomlar yoki atomlar gruppasi ham ishtirok etadi.
M-n: 
etil 
spirti
bilan 
Na
metalining o’zaro ta’sirini olish mumkin: 
2C
2
H
5
OH + 2Na 
→
 2C
2
H
5
ONa + H
2
↑
 
Bu reaksiyada gidroksil gruppasi 
(OH)
dagi vodorodning o’rnini Na oladi, natijada 
H
2 
ajralib chiqadi. Reaksiya natijasida 
C
2
H
5
O-
atomar gruppasi o’zgarishsiz qoladi. Shu sababli 
bu reaksiyani barcha spirtlar uchun umumiy holda ruyidagicha yozish mumkin: 
2ROH + 2Na 
→
 2RONa + H
2
↑
 
Organik moddalar
 
kimyoviy tuzilish nazariyasining yaratilishi XIX asrning oxirlarida
 
«Organik kimyo» 
fani va sanoatining gurkirab o’sishiga sabab bo’ldi. Bu davrga kelib 
organik kimyoning sintetik usullari kimyo sanoatiga kirib kela boshladi. 
A.M.Butlerovning
organik moddalarning kimyoviy tuzilish nazariyasi organik kimyo nazariy asosining 
poydevori hisoblanadi. Ahamiyati jihatidan uni 
D.I.Mendeleyevning
elementlar davriy 
qonuni bilan bir qatorga qo’yish mumkin. Davriy qonun yangi elementlar borligini oldindan 
aytishga imkon bergan bo’lsa, bu nazariya orqali hali topilmagan yangi moddalarning borligi 
va ularning tuzilishini aniqlashga imkon yaratdi va bir nechtasini 
A.M.Butlerov
o’zi sintez 
qilishga muyassar bo’ldi.
Tuzilish nazariyasining kashf etilganiga 
140 
yildan ortiq vaqt o’tgan bo’lsa ham o’z 
ahamiyatini yo’qotgan emas. Fanning yangi yutuqlari bu nazariyani yangi dalillar bilan 
boyitmoqda va uning asosiy ma’nosining to’g’ri ekanligini isbotlamoqda. 
Koks kimyosi asosida sintetik bo’yoqlar, portlovchi moddalar, tibbiy dori-darmonlar 
ishlab chiqarila boshlandi. 
XX
asrning 
20
yillariga qadar kimyo sanoati 
Germaniyada
gurkirab o’sdi.