Oqıw qollanba Nókis-2021 DÚziwshi

Tema : Salıstırmalı pedagogikalıq aksiologiyaniń logikalıq – sistemalı shólkemlestiriw principleri


Tayansh túsinikler: pedagogikalıq akisiologiya, materiallıq rawajlanıw, tálim, qádiriyat, mazmun, funkciya.
Pedagogikalıq akisiologiya túsinigi. Biziń dáwirimizda bilimlendiriwge tiyisli qádiriyatlar, olardıń tábiyatı, funkciyaları, óz ara baylanıslılıǵı haqqındaǵı pedagogikanıń jańa tarawı - pedagogikalıq akisiologiya rawajlanıp barmaqta. Sebebi, zamanagóy jámiyet tálimdi oqıwshılardıń bilim, kónlikpe hám ilimiy tájriybelerdi iyelewiniń maqsetke baǵdarlanǵan procesi hám nátiyjesi retinde túsiniwden uzaqlashdi. Tálim bul insanda insaniylıqtı strukturalastırıw bolıp tabıladı. Onıń túp mánisi da áne sonda.
Tálimniń ruwxıylıqtı strukturalastırıwdaǵı áhmiyeti onı qádiriyatlı bilimlerdi uzatıw jáne onıń tiykarında insanda qádiriyatlı múnasibet, qádiriyatlı minez-qulıqtı qáliplestiriwde ekenligin waqıtında Aplatun da aytıp ótken edi. Ol mámlekettiń tiykarın qalǵan barlıǵı oǵan baylanıslı bolǵan birden-bir birlik sáwlelendiredi, dep esaplaǵan. Bunday tiykar - adamgershiliklilik bolıp tabıladı. Alım joqarı adamgershiliklilik retinde hesh nárse jaqsılıq hám jamanlıq haqqında onday maǵlıwmat bere almaytuǵın bilimdi tán alıwdı usınadı. Bilimde qanshelli adamgershiliklilik óz ańlatpasın tapqanlıǵın bolsa tálim procesinde úyreniw múmkin.
Pedagogikalıq ákisiologiya insan hám tálimdi qádiriyat dep tán alıw etken halda, bilimlendiriwge tiyisli qádiriyatlardı talqılaw etiwshi hám tálimge akisiologiyalıq qatnastı ámelge asırıwshı pedagogikalıq bilimler tarawı bolıp tabıladı.
Pedagogikalıq ákisiologiyaning predmeti, maqset hám wazıypalari.
Pedagogikalıq ákisiologiyanıń predmetin shaxstıń akisiologiyalıq sanasın, akisiologiyalıq múnasábeti, ákisiologiyalıq turpayını qáliplestiriw quraydı.
Akisiologiyalıq máselelerge tiyisli teoriyalıq dereklerdegi qádiriyat túsiniginiń mánisin analiz etiw tiykarında pedagogikalıq akisiologiya qádiriyat túsinigine shaxs hám jámiyet iskerliginde ideal úlgi hám jónelislerdi sáwlelendiriwshi individual jáne social sananı shólkemlestiriwshi arnawlı tálim retinde qaraydı. Bólek shaxs yamasa jámiyet pútinlikte qádiriyatlardı uzatıwshısı retinde qaraladı, aqırı bolsa, insannıń turpayı júris-turısın xoshametlaydi. Minez-qulıq hám júris-turıslardıń xarakteristikası shaxstıń átirap -ortalıqqa, óz-ózine múnasibeti haqqında gúwalıq beredi.
Filosofiyadan ayrıqsha túrde pedagogikalıq akisiologiya «qádiriyat» hám olardı akisiologiyalıq ań, múnasábet, minez-qulıq dep ataw arqalı «aksiologiyalıq» túsiniklerge bólek-bólek qaraydı. Onı shólkemlestiriw hám basqarıwǵa qádiriyatlı qatnastıń zárúriyat ekenliginen kelip shıǵıp, úzliksiz tálim maqsetleriniń ózgeriwi pedagogikalıq akisiologiyanıń zárúrli wazıypaları retinde tómendegilerdi anıqlawǵa múmkinshilik beredi:
- qadriyatlar teoriyası názerinen pedagogika teoriyası hám tálim ámeliyatınıń tariyxıy rawajlanıwını analiz etiw;
- onıń akisiologiyalıq baǵdarlanǵanlıǵın sáwlelendiriwshi tálimniń akisiologiyalıq tiykarların anıqlaw;
- milliy tálim mazmunı hám rawajlanıw strategiyasın anıqlawǵa tiyisli akisiologiyalıq qatnastı islep shıǵıw.
N.A.Astonovanıń «Pedagogikalıq akisiologiyanıń kontseptual tiykarları» maqalasıda pedagogikalıq akisiologiyanıń predmeti retinde shaxstıń materiallıq múnasibetin rawajlandırıwdıń tán alıwı talap etiledi. Maqalada belgilengenler sóz etiliwishe, áne sol tárep menen pedagogikalıq akisiologiyanıń funkciyaları onıń ayrıqshalıqların belgilewge múmkinshilik beredi. Tómende olardı kórip ótemiz:
• mazmunli muwapıqlıq (tálimniń mazmunli hám processual táreplerin birlestirgenligi sebepli, intellektuallıq ǵayrattı xoshametleydi) - pikirlew processi, obyektti aktuallastırıw, anıq dálil hám tastıyıqlawlardı belgilew, informaciyanı sın baqlaw, mánisi-mazmunın túsiniw, jeke pikirdiń ósiwi;
• bahalawshı - pedagogikalıq process qatnasıwshılarında bolmıs hám ruwxıy hádiyselerdi adekvat bahalawdı rawajlandırıwdı sáwlelendiredi;
• baǵdarlaw funkciyası - «qadiriyatlar ierarxiyasi»nıń belgili parametrleri tiykarında jeke, kásiplik xarakteristikanıń zárúrli qaǵıydaların anıqlaw múmkinshilikleri menen baylanıslı;
• normativli - pedagog hám tárbiyashiniń akisiosferasinıń strukturalıq bólimleri, ózinde qádiriyat tárizin sáwlelendiriwshi olardıń óz ara múnasibetleri sistemasın «nızamlastıradı»;
• basqarıwshılıq - adamgershilikli mazmunga iye milliy hám ulıwma insanıylıq qádiriyatlar aǵımındaǵı sistema subyektleri, tálim sisteması rawajlanıwın baǵdarlaydı, bilimlendiriw tarawıdaǵı óz ara zárúriy háreketti payda etedı;
• qadaǵalawshı - materiallıq -tariyxıylıq kontekstinde qádiriyattıń rawajlanıwı, shaxsta qádiriyatǵa baǵdarlanǵanlıqtı qáliplestiriw imkaniyatın beredi.
Pedagogikalıq ákisiologiyanıń mazmunı. Pedagogikalıq aksiologiyanıń usı wazıypa hám funkciyaları ilimiylik, ámeliylik, tájiriybe birligin ańlatpa etiwshi pedagogikalıq aksiologiya mazmunın ashıp beredi.
Ilimiy tárep (aspekt) basqa barlıq sociallıq processlerdi anıqlap beretuǵın, tiykarǵı qádiriyat retinde tálimdi kórip shıǵıw tiykarında bilimlendiriwge tiyisli qádiriyatlardı uyreniwshi pedagogikanıń jańa ilimiy baǵdarı - pedagogikalıq aksiologiyanıń máseleleri boyınsha ilimiy izertlewler ótkeriwdi talap etedi. Bul jerde tiykarǵı wazıypalardan biri retinde anıq shárt-shárayatlardı esapqa alǵan halda, tálimdi qádiriyatlı boljawdı ilimiy tiykarlash sawlelenedi. Aksiologiyalıq bilimlerdi sistemalastırıw maqsetinde pedagogikadaǵı qádiriyatlı miyraslardı úyreniw hám pedagogikalıq aksiologiyanıń kategorial apparatını anıqlaw da kem bolmagan wazıypa esaplanadı.
Ámeliy tárep oqıw jobaları hám programmaların dúziw, sabaqlıq hám oqıw qóllanbalardı jaratıw, didaktikalıq hám metodikalıq materiallardı islep shıǵıw, tálim hám tárbiya koncepciyasın jaratıwda bilimlendiriw tarawı xızmetkerleriniń aksiologiyalıq bilimlerden paydalana alıwını analiz etedi.
Tájiriybelik (ámeliy) tárep oqıwshı, student, oqıtıwshılardıń aksiologiyalıq sanasın, múnásibeti, turpayını qáliplestiriw, olardı aksiologiyalıq baǵdarlanǵanlıǵın rawajlandırıwǵa tiyisli anıq máselelerin sheshiwge qaratılǵan tálim mákemeleri iskerligin óz ishine aladı. Olardıń wazıypası házirgi waqıtta pedagogikalıq aksiologiya neni talap etse, solardıń barlıǵıdan sheber paydalanıwdı ózinde sáwlelendire alıw bolıp tabıladı.
Ámeliy tárepti ámelge asırıw tolıq túrde áksiologiyalıq baǵdarlanǵanlıqtıń teoriyalıq tiykarların anıqlap beretuǵın ilimiy tárepti rawajlanǵanlıǵına hám bilimlendiriw tarawı barlıq buwınları iskerligine, baǵdarına, formalandirilǵanliǵına baylanıslı boladı.