|
Ma’notushunchasiningtahlili. Tushunishinsonfaoliyatiningma’nolarinitushunishvama’nohosilqilishtarzidakelishimumkin. Tushunishboshqaodamning «ma’nolarolami»gakiribborish, uningfikrlarivao’y-kechinmalarinitushunib yetishvaularnitalqinqilishbilanbog’liq.Tushunish – ma’noniqidirishdemak, zero, faqatma’nolinarsaniginatushunishmumkin. Mazkurjarayono’zaroaloqa, muloqotvadialogsharoitlaridasodirbo’ladi. Tushunishnio’z-o’zinitushunishdanajratishmumkinemas. Utilstixiyasidasodirbo’ladi.
Ma’notushunishmuammosinihalqilishdamuhimahamiyatgaega. Ma’no – tildagiiboralar (so’zlar, gaplarvash.k.) mazmuniningsinonimiginaemas, balkimurakkab, ko’pqirralihodisa. M. Xaydeggerningfikricha, ma’nobirinchidan, harqandayqilmish, xulq-atvor, amal «nimaga» va «nimauchun» sodiretilganininazardatutishikerak. Ikkinchidan, ma’noyo’nalishgaega, ya’niunimaningdirpirovardmaqsadi (hayotmazmuni, tarixmazmunivah.k.)48.
Ma’nohosilqilishjarayonlariob’ektivtarzdaan’analar, rasm-rusumlar, urf-odatlarvaramzlarsohasidasodirbo’ladivatildaifodaetiladi. Gadamerningta’biribilanaytganda, ubizda, bizninghozirgidunyomizdazohir. Madaniymerosninguzluksizliginita’minlovchian’anaqamrovlima’nouniversumigareallikbaxshetadi.
Tushunishningishtirokisizmuomalanidavomettirish, harakatlarnimuvofiqlashtirish, anglanilganxatti-harakatniamalgaoshirishvata’siro’tkazishningimkoniyo’q. Tushunishkengko’lamdagifanlar (psixologiya, filologiya, filosofiya, sotsiologiya, tarix) tomonidantadqiqetiladi. Tushunishmuammosibilanmaxsusshug’ullanadigangermenevtikafanimavjud.
Tushunishningo’zigaxosalohidaxususiyatishundaniboratki, insono’zitahlilqilayotgannarsavahodisalarningichkimurakkabaloqalari, bog’lanishlarinianiqsezadi. Oldinmexanikravishdao’zlashtirilgan, hattoma’nosianglanilmaganma’lumotlar, sababiybog’liqliklartushunishtufaylimantiqanmuayyantartibga, birxilmantiqiytizimgakeltirilishimumkin. Masalan, matematiknazariyanidalillash, formulalarni, tabiatshunoslikbilimlarinitushunishxuddishutariqakechadi.
Insonhodisalarningmohiyatinivao’zarobog’liqliklarinimantiqiyvositalarsizaniqhisqilaoladi. Bundahodisaindividningmaqsadibilanuyg’unlashibketadi, uningmaqsadgamuvofiqaksetishinita’minlaydi. Jumladan, boshqakishiningxulqini, uningfikrivaharakatmotivinitushunaoladi. Ijtimoiymadaniyat, tarixiyvoqealar, obidalar, yozmayodgorliklarmohiyatiniindividxuddishuasnodatushunib yetadi. Hayvonlartabiati, hodisalarto’g’risidagitaassurotlarbilanhozirgisiningo’zaroo’xshashliginiteztushunishimkoniniberadi.
Matnni «ma’naviymadaniyatningmoddiylashtirilganifodasi» debtushunishdankelibchiqib, matnlardaob’ektivlashgansub’ektivma’nolarnipredmetlashtirish, «ularorqaliodamlarningovozlarinieshitish» vaularyordamidao’tganzamonlar, boshqamadaniyatlarning «ruhi»gakiribborishijtimoiy-gumanitarbilimningmuhimmetodologikmuammosidir.
Xullas, birinchidan, harqandaymatn – uniharxiltushunishvatalqinqilishlarmanbai. Muallifningmatnnitushunishi – manashundaytushunishlarningbiri. Asarbirpaytningo’zidabirnechtama’nogaegabo’ladi. Uningramziyligihamanashundadir. Zotan, ramzobrazemas, balkima’nolarto’plamidir. SHuninguchunhammatnnitushunishungaasar (matn, san’atasarivash.k.) muallifi, shuningdektalqinqiluvchijoylaganma’nolarbilanginacheklanishimumkinemas. M.M.Baxtinta’biribilanaytganda, tushunishyaxshiroqbo’lishimumkinvalozim, umatnnito’ldiradi, faolijodiyxususiyatkasbetadi. Ammomatnnitushunishunitalqinqilishningmuayyantarixiysharoitlarigabog’liqligiunisofpsixologikvasub’ektivjarayongaaylantirmaydi.
Ikkinchidan, serma’nolilikbirdanvadarholnamoyonbo’lmaydi, chunkima’nolaryashirin, potentsialmavjudbo’lishivafaqatkelgusidavrlardarivojlanishuchunqulaysharoitlardao’zininamoyonetishimumkin.
Uchinchidan, tarixiyrivojlanishjarayonidamatnningma’nosio’zgaradi. Harbirdavr – ayniqsa, buyukasarlarda – yanginimadirkashfetiladi. Yangichatushunisheskima’nonibekorqiladi, ungaqaytabahoberadi.
To’rtinchidan, matnnitushunish – tayyornatijaemas, balkidialektikjarayon, turlimadaniydunyolardialogi, «o’zining – o’zganing» (Baxtin) ma’nolarito’qnashuvinatijasi, matnlar, shaxslarvamadaniyatlardialogi.
Beshinchidan, o’zgamadaniyatgaoidmatnnitushunish – hozirgimadaniyatimizdatug’ilayotgansavollargajavoblartopishdemak.
Madaniyat – tayyornarsalaryokiqadriyatlarto’plamiemas, balkiularnio’zlashtirish, ulardanfoydalanish, insonninghayotivaijodiyfaoliyatijarayonlaridaishtiroketishbilanbog’liqfaoljarayon. O’znavbatida, ijtimoiy-madaniyvoqeliknibilishmazkurtayyormahsulotlardunyosinibevositaaksettirishdanhamko’rako’proqularningorqasidaturgannarsalarni, ya’niinsonma’nolarivamazmunlaridunyosiniaksettirishninazardatutadi.
Ijtimoiybilishmatnlixususiyatgaegabo’lganitufayliijtimoiyfanlardasemiotikamuammosialohidao’rinegallaydi.
Do'stlaringiz bilan baham: |
