O’quvuslubiy majmua magistratura barcha ta’lim yo’nalishlari uchun urganch-2020 Mundarija

Tushuntirish.Tushunishbilanbirqatorda, – tushuntirishhammavjud. Tushuntirishningboshmaqsadi – o’rganilayotganpredmetningmohiyatini, rivojlanishsabablari, shartlarivamanbalarini, harakatmexanizmlarinianiqlashdaniborat.Tushuntirishodatdatavsiflashbilanchambarchasbog’liqvailmiybashoratningnegizinitashkiletadi. SHuninguchunhamtushuntirishdegandaumumiytarzdamuayyanhodisaniumumlashtirishnitushunishmumkin. Tushuntirishob’ektningmohiyatiniochibberishbilanbirga, tushuntirishniasoslashdafoydalanilganbilimlargaaniqlikkiritishvaularnirivojlantirishgahamko’maklashadi. Xullas, tushuntirishvazifalarinihalqilishilmiybilimvauningkontseptualapparatirivojlanishiningmuhimstimulidir.

Ilmiytushuntirishningdeduktiv-nomologikmodeliilmiybilishninghozirgimetodologiyasidakengqo’llaniladi. Bumodelь (sxema) tushuntirilayotganhodisanima’lumqonungabog’laydi – uningasosiyxususiyatianashunda. Mazkurmodeldatushuntirishhodisaniqonunlardankeltiribchiqarishninazardatutadi. Bundamuntazamvazarurmunosabatlarningnafaqatsababiy, balkifunktsional, strukturaviyvaboshqaturlarigahamqonunlardebqaraladi. Tushuntirishningdeduktiv-nomologikmodelifandagirealtushuntirishjarayoniniemas, balkipirovardnatijaniginatavsiflaydi.

Gumanitar, ijtimoiyfanlarsohasidaoqilonatushuntirishusuliqo’llaniladi. Oqilonatushuntirishningmohiyatishundaniboratki, ma’lumtarixiyshaxsningqilmishinitushuntirishdatadqiqotchimazkursub’ektningayniqilmishiganimaturtkiberganliginianiqlashvaushbumotivlarnuqtainazaridanqilmishoqilonabo’lganliginiko’rsatibberishgaharakatqiladi.

Teleologikyokiintensionaltushuntirishharakatningoqilonaliginiemas, balkiharakatqilayotganshaxsko’zlaganmaqsadni, tarixiyhodisalarishtirokchilariningniyatiniko’rsatibberadi. MashhurfaylasufvamantiqchiG.X.fonVrigtfikrigako’ra, teleologiktushuntirish «insonhaqidagifanmetodologiyasidauzoqdavr yetishmaganvaqonunorqalitushuntirishmodelininghaqiqiymuqobilibo’libxizmatqiladigantushuntirishmodelidir»⁴⁹.

Bundashuninazardatutishkerakki, birinchidan, deduktiv-nomologikmodel (sxema)gaba’zantushuntirishningbirdan-birilmiyshaklidebqaraladi. Vaholanki, bunoto’g’ri (ayniqsa, gumanitarfanlargatatbiqan). Ikkinchidan, ayrimshaxslarningxulq-atvorinitushuntirishdamazkurmodelniqo’llashmumkinemas – bu yerdaratsionalvaintentsionalsxemalaramalqiladi.

Ijtimoiybilishdabuikkalasxemadeduktiv-nomologiktushuntirishganisbatanustunturadi. Deduktiv-nomologiktushuntirishgumanitarfanlardahamqo’llaniladi, ammobu yerdautabiatshunoslikdagisingarimuhimo’rinniegallamaydi.