|
Mustaqil ishlar
12. Ona tilining o’ziga xos printsiplari. O’quvchi tafakkurini o’stirish.
13. Ona tilining fanlararo va mavzulararo alokasi.
14. Til hodisalarini farqlash printsipini amalda qo’llash qanday natija beradi ?
15. O’quvchi nutqiy malakasini mustahkamlash, til sezgirligini oshirish p-pi qaysi?
16. Maxalliy sheva ta’sirini nazarda tutish printsipiga qanday amal qilinadi?
TAVSIYa ETILGAN ADABIYoTLAR:
I.A.Karimov. barkamol avlod O’zbekiston tarakkiyotining poydevori. -T.:
1998 y.
2. Yo.G’ulomov., O’zbek tili o’rganish metodikasi .Toshkent 1975 y.
3. Hozirgi O’zbek adabiy tili. Sh.Shoabduraxmonov. M.Askarova, A.Xodjiev.
I.Rasulov. X.Doniyorov.Toshkent. «O’qituvchi» 1980 y.
4. Ona tili ta’limi mazmuni A.G’ulomov.X.Ne’matov. –T.: «O’qituvchi» 1995 y.
5. A.G’ulomov. Ona tili o’rganish printsiplari va metodlari.-T.: O’qituvchi 1992 y.
6. O’zbekiston respublikasining «Ta’lim to’g’risidagi» qonuni. Toshkent, 1997 y.
7. Kadrlar tayyorlash milliy dasturi. Toshkent, «O’zbekiston», 1997y.
Ona tili ta’limining yangilangan mazmuni va unda matn yaratish muammosi til o’rganish metodikasida dolzarb masalalardan biri bo’lib turibdi. Chunki insoniyat tarixiy taraqqiyotning barcha davrlarida «Nimani o’rganish kerak?» degan savolga javob izlash bilan shug’ullandi va hali bu savolga to’liq, har tomonlama mukammal javobni topa olganicha yo’q. Sabab, ta’limning ijtimoiy taraqqiyot, davlat tizimi va ishlab chiqarish, rivojlanayotgan jamiyat talablari bilan uzviy bog’liqligi, uning ana shu talablar asosida tashkil qilinishidir. Bu ehtiyoj, ayniqsa, XXI asrda o’ta dolzarb bo’lib turibdi. Barcha ijtimoiy fanlar qatori ona tili o’rganish metodikasini ham zudlik bilan innovatsion texnologiya asosida boyitish, ta’lim shakllari, metodlari va usullari (interfaol metodlar: yaratish, kashf qilish, himoya qilish, isbotlash darslari, didaktik vositalar, elektron o’quv adabiyotlari) ni innovatsion texnologiyalar asosida takomillashtirish, ixchamlash zaruriyati ona tili ta’limi oldida turgan eng dolzarb vazifadir. Zero, Error: Reference source not foundona tili ta’limi mazmuni davlat va jamiyat taraqqiyoti talablari, pedagogik texnologiyalarning so’nggi yutuqlari asosida belgilanadi, rivojlantiriladi.
Ta’lim mazmuni an’anaviy ta’limda 4 qismdan tashkil topgan bo’lsa, hozirgi kun talabi bo’yicha u 5 ta muhim tarkibiy qismlarga ajratildi (Qarang, 3-jadval):
1. O’quvchi egallashi zarur bo’lgan lisoniy bilimlar tizimi (til faktlari, tushunchalar, atamalar, qoidalar, ta’riflar).
2. Tanlangan ilmiy-nazariy bilimga muvofiq bo’lgan amaliy ko’nikma va malakalar tizimi (ko’nikma - egallangan tajribalar asosida muayyan fao-liyatni amalga oshirish qobiliyati, malaka esa muayyan harakatni bajarish va boshqarish jarayonlarining avtomatlashuvidir).
3. O’quvchilarni ijodiy faoliyat usullariga o’rgatish tizimi. Faoliyat qayta xotirlash, qisman izlanuvchanlik, ilmiy - ijodiy darajada bo’lishi mumkin.
Q a y t a x o t i r l a sh - o’qituvchi tomonidan ko’rsatilgan yoki darslikda berilgan namunaga qarab mashq bajarish faoliyatidir. Bu esa o’rganuvchining faollik darajasini chegaralaydi. U izlanishga, kashf qilishga ehtiyoj sezmaydi.
Q i s m a n i z l a n u v ch a n l i k faoliyatida o’quvchi yo’naltiruvchi topshiriqlar yordamida til hodisalarining o’xshash va farqli tomonlari ustida o’ylashi, uni topishi, avval egallangan bilimlarni qisman noma’lum sharoitlarda qo’llashi mumkin.
I l m i y - i j o d i y faoliyatda o’quvchi olgan bilimlarini butunlay yangi sharoitda, masalan, kompyuterda qo’llay olishi, hech qanday tashqi yordamsiz, faoliyat uchun zarur bilimlar manbasini topishi, ulardan to’g’ri, o’rinli foydalanish ko’nikmalarini egallashi talab qilinadi. O’quvchining ijodiy faoliyatga qiziqishi, uning matn yaratishga bo’lgan urinishi qanchalik qo’llab - quvvatlansa, ta’limning samaradorlik darajasi ham shunchalik yuqori bo’ladi. 4. O’quvchi va o’qituvchi o’rtasidagi o’zaro munosabatlar tizimi. Bu tizim o’qituvchi va o’quvchi o’rtasidagi o’zaro hamkorlik, maqsadga intilishdagi yak-dillik, tahlil, to’g’ri hukm va xulosaga asoslanmog’i lozim. Ta’lim mazmu-nining chizmada berilgan tarkibiy qismlari intellektual qobiliyat atal-mish tasavvuriy yaxlitlik ichida joylashgan bo’lib, ular ko’zlangan maqsad yo’nalishida o’ziga xos, erkin harakatlanuvchi ijodiy-amaliy ko’nikmalar zaxirasini tashkil etadi.
5. O’quvchida mustaqil fikrlash, og’zaki fikr ifodalash va matn yaratish ko’nikmalarini shakllantirish tizimi. An’anaviy ta’limda nutqiy ko’nikmalar
zanjirining eng muhim, yakunlovchi halqasi bo’lgan, o’quvchida mustaqil fikrlash, og’zaki fikr ifodalash va matn yaratish ko’nikmalarini shakllantirish masalasi e’tibordan chetda qolganligi, matn tuzishga o’rgatish matnga reja tuzishni o’rganish bilan cheklanganligi o’zining salbiy natijaasini berdi. O’quvchida matn yaratish BKMlari talab darajasida shakllanmay qoldi. O’quvchi faqat reja asosida, bir qolipda, umumiydan xususiyga qarab borishga, grammatik qoidalar asosida fikrlashga o’rgatil-di. Vaholanki, o’quvchida mustaqil fikrlash, og’zaki va yozma fikr ifodalash, til sathlariaro, fanlararo aloqadorlik, xususan, ona tili va adabiyot fanlarini o’zaro uyg’unlikda o’rganish jarayonida singdiriladi. Ona tilida fikr ifodalashda imlo, til qonuniyatlari, adabiy me’yor, uslubiyat asoslari ustuvor mavqeda bo’lsa, adabiyotda milliy tilning eng sara mahsuli - badiiy (mumtoz) adabiyotning ifoda unsurlari bilan tanishish, o’zlikni anglash, tozarish, inson ruhiyati falsafasini tuyish va uni muayyan shaklda ifodalash ustuvor .
3-jadval
Do'stlaringiz bilan baham: |
