O’quv qo’llanma

DAVLAT BYuDJETI DAROMADLARI, TUZILMASI VA DINAMIKASI

Byudjet daromadlari soliq va soliqdan tashqari manbalardan shakllanadi. Soliqdan olinadigan daromadlarning asosiy manbalari – bu yangidan yaratilgan qiymat va uning dastlabki qayta taqsimlanishi natijasida olingan daromadlar (foyda, ish haqi, qo’shilgan qiymat, ssuda foizi, renta, dividendlar va boshqalar), shuningdek jamg’armalardir.

Soliqdan tashqari daromadlar yo davlatning o’z iqtisodiy faoliyati yoki ilgari olingan daromadlarni byudjet tizimining darajalari bo’yicha qayta taqsimlanishi natijasida yuzaga keladi.
Soliqlar – bu davlat (markaziy yoki mahalliy hokimiyat) yuridik va jismoniy shaxslardan undiradigan majburiy to’lovlar hisoblanadi. Agar ularning moddiy mazmuniga e’tibor qiladigan bo’lsak, soliqlar – milliy daromadining xo’jalik yurituvchi sub’ektlar va aholidan umumdavlat ehtiyojlari uchun undiriladigan qismini tashkil qiladi.
Soliqlar rivojlangan tovar ishlab chiqarishning muhim kategoriyasi bo’lib, albatta yanada kengroq kategoriya – davlat byudjeti bilan chambarchas bog’langan. Chunki soliqlar byudjetining shakllanishida ishtirok etadi. Soliqlar fiskal (xazina daromadlarini to’ldirish) va rag’batlantiruvchilik vazifalarini bajargan holda yagona byudjet jarayonida ishtirok etadi.
Birinchi vazifa byudjet daromadlarini bajarish uchun aholi va korxona daromadlarining bir qismini olish (olib qo’yish) yo’li bilan olib boriladi, ikkinchi vazifa esa, mehnat, resurslarni tejamkorlik bilan ishlatish, ishlab chiqarishni kengaytirish va texnika bilan qayta qurollantirishi motivlariga iqtisodiy dastaklar orqali ta’sir ko’rsatishda o’z ifodasini topadi.
Soliqlar tasnifi davlat byudjetining jami daromadlari kabi birqancha belgilar bo’yicha amalga oshiriladi. Ularga quyidagilar kiradi:

• 
  soliqlarni undirish va ularni soliq to’lovchining mahsuloti qiymatiga kiritish shakli va usullari;
  
• 
  soliq solish (soliqqa tortish) ob’ekti (tarmoq, idora, ularning ahamiyati);
  
• 
  ular tushum bo’ladigan byudjetlar darajasi.