O‘quv qo‘llanma “Durdona” nashriyoti Buxoro 2022

IKKINCHI JAHON URUSHI BOSHLANISHIDAGI 
HARBIY-SIYOSIY HOLAT 
 
Ikkinchi jahon urushining boshlanishidagi harbiy-siyosiy holat. 
Versal shartnomasi Germaniyaning harbiy imkoniyatlarini 
keskin chekladi. Germaniya nuqtai nazaridan Versalda belgilab 
qo‘yilgan shartlar qonuniy va iqtisodiy jihatdan adolatsiz edi. Bundan 
tashqari, qoplash miqdori oldindan kelishilmagan va ikki baravar 
oshirilgan. Bularning barchasi xalqaro keskinlik va 20 yildan 
kechiktirmasdan jahon urushi boshlanishiga ishonch hosil qildi. 
1922-yil aprel-may oylarida Italiyaning shimolidagi Rapallo port 
shahrida Genuya konferentsiyasi bo‘lib o‘tdi. Sovet Rossiyasining 
vakillari ham taklif qilindi. Georgi Chicherin (rais), Leonid Krasin, 
Adolf Ioffe. Germaniya vakili Valter Rathenau edi. Birinchi jahon 
urushidagi jangovar harakatlar paytida etkazilgan zararni qoplash 
to‘g‘risidagi da'volarni o‘zaro rad etish konferentsiyaning asosiy 
mavzusi bo‘ldi. Konferentsiya natijasi 1922-yil 16- aprelda RSFSR va 
Veymar Respublikasi o‘rtasida Rapallo shartnomasi tuzildi. 
Shartnoma RSFSR va Germaniya o‘rtasida to‘liq diplomatik 
munosabatlarni zudlik bilan tiklashni nazarda tutgan. Sovet Rossiyasi 
uchun bu o‘z tarixidagi birinchi xalqaro shartnoma edi. Hozirga qadar 
xalqaro siyosat sohasidagi qonunchilikdan tashqarida bo‘lgan 
Germaniya uchun ushbu shartnoma muhim ahamiyatga ega edi, 
chunki shu bilan u xalqaro hamjamiyat tomonidan tan olingan 
davlatlar soniga qaytishni boshladi. 
Rapallo shartnomasi imzolanganidan ko‘p o‘tmay, 1922-yil 11-
avgustda Reyxsver va Qizil Armiya o‘rtasida maxfiy hamkorlik 
shartnomasi tuzildi. Germaniya va Sovet Rossiyasida endi hech 
bo‘lmaganda ahamiyatsiz Birinchi Jahon urushi davrida to‘plangan 
harbiy-texnik potentsialni qo‘llab-quvvatlash va o‘zaro rivojlantirish 

---

92 
imkoniyati mavjud bo‘ldi. Hamkorlik natijasida Qizil Armiya 
Germaniya harbiy sanoatining texnik yutuqlari va Germaniya Bosh 
shtabining ishlash usullari bilan tanishdi va Reyxsher SSSR 
hududidagi uchta maktabda uchuvchilar, tank ekipajlari va kimyoviy 
qurollar bo‘yicha mutaxassislarni tayyorlashni boshlashi mumkin edi 
va Germaniya harbiy sanoatining sho‘ba korxonalari asosida o‘z 
harbiy xizmatini joriy qilishi mumkin edi.. 
1928-yil 27-iyulda Parijda Briand-Kellog shartnomasi imzolandi 
- milliy siyosat quroli sifatida urushdan voz kechish to‘g‘risidagi 
shartnoma. Shartnoma 1929-yil 24-iyulda kuchga kirishi kerak edi. 
1929-yil 9-fevralda, pakt rasman kuchga kirguniga qadar, Moskvada 
"Litvinov protokoli" deb nomlangan - SSSR, Polsha, Ruminiya, 
Estoniya va Latviya o‘rtasidagi Briand-Kellogg shartnomasining 
majburiyatlarini muddatidan oldin kuchga kirishi to‘g‘risida Moskva 
protokoli imzolandi. 1929-yil 1-aprelda Turkiya unga qo‘shildi va 5 
aprelda Litva. 
1932-yil 25-iyulda Sovet Ittifoqi va Polsha bir-biriga hujum 
qilmaslik to‘g‘risida bitim tuzdilar. 
1933-yilda Adolf Gitler boshchiligidagi Milliy Sotsial Ishchi