O’quv materiallar

9 – MA’RUZA
DORI VOSITALARINI OLISH UCHUN QO‘LLANILADIGAN BIOOB’EKTLARNI HUJAYRA INJENERIYASI USULLARI VOSITASIDA TAKOMILLASHTIRISH.


Ma’ruza rejasi
1. Hujayra muhandisligi texnikasi.
1.1. Hujayra muhandisligi haqida umumiy tushunchalar.
1.2. Protoplastlarni olish texnologiyasi.
2. Gen-hujayra muhandisligi.
3. Gen-muhandisligi.
3.1. Gen-muhandisligi haqida umumiy tushuncha.
3.2. Gen-muhandisligi tajribalarining texnikasi.
3.3. Gen-muhandisligida qo‘llanadigan shtammlar bilan ishlashda texnika havfsizligi.

Tayanch iboralar: Biotexnologiya, biologik faol moddalar, gen-hujayra muhandisligi.

HUJAYRA MUHANDISLIGI¹⁷
Biotexnologiyaning asosiy bo‘limlari:

• 
  hujayrava gen muhandisligi
  
• 
  Hujayra muhandisligi haqida umumiy tushuncha
  

Hujayra muhandisligi – bu prokariotlar va eukariotlar xromosomasining har qanday qismidagi DNK fragmentlarini almashinish texnikasidir. Hujayra muhandisligi amallarini organizmlarning qaysi evolyusion pog‘onada turganligidan qat’iy nazar turli organizmlar hujayralarida amalga oshirish mumukin, bunda mahsus usullar bilan yangi hujayrani(gibrid) tuzish mumkin.
Hujayra muhandisligida butun hujayra bilan ish yuritiladi. Bunda tur va avlodlar aro to‘siqlar mavjud emas, ya’ni hujayra muhandisligida, oddiy sharoitda urug‘lana/ko‘paya olmaydigan organizmlar orasida genetik material bilan almashinishi ro‘y beradi. Bu o‘z navbatida foydali belgilarga ega bo‘lagan bioob’ektlarni yaratish imkonini beradi (turli kasalliklarga nisbatan turg‘un bo‘lgan va h.k.). Gen muhandisligi usullari mikroorganizmlarda juda yaxshi ishlab chiqilgan. Bunda yo‘naltirilgan holda genotipni o‘zgartirish mumkin. Spontan mutatsiyalardan farqli o‘laroq bu o‘zgarishlarni oldindan rejalashtirish mumkin.
Hujayra muhandisligini texnikasi protoplastlash texnikasiga asoslangandir.
Protoplast – bu hujayra devoriga ega bo‘lmagan hujayra bo‘lib, sitoplazmatik membrana bilan o‘ralgandir.
Protoplastlar hujayrani mexanik yoki fermentativ ishlov berish orqali olinadi, bunda hujayra devoridagi polimerlar gidrolizlanadi.
1.10-jadval