O’quv materiallar

Tayanch iboralar: Biotexnologiya, biologik faol moddalar, ekstraksiya.


Tabiiy xom ashyolardan BFM ni ekstraksiyalash.
Ekstraksiya biologik faol moddalarni ajratib olish usuli sifatida.
Ekstraksiya – bu eritma yoki qattiq jismlardan tanlovchan erituvchilar yordamida (ekstragentlar) bir yoki bir necha komponentlarni ajratib olish jarayoniga aytiladi.
Ekstraksiya – bu BFM ajratib olishning eng qadimgi usullaridan biri bo‘lib, hozirgi vaqtda ham ularni ajratib olishning asosiy usullaridan biri bo‘lib qolmoqda.
Moddalarning quyidagi tizimlaridagi ekstraksiyasi farqlanadi:
qattiq jism −suyuqlik va suyuqlik−suyuqlik.
Farmatsevtik sanoatda ko‘pincha qattiq jism − suyuqlik tizimidagi ekstraksiyalash qo‘llaniladi, bunda qattiq jism sifatida dorivor o‘simlik xom ashyosi yoki hayvon tabiatli xom ashyodan foydalaniladi⁸.
EKSTRAKSIYALASH JARAYONINING NAZARIY ASOSLARI
Ekstraksiyalash jarayoni massa almashinuv jarayonlari qatoriga kirib, bunda ekstraksiya yuqori konsentratsiya zonasidan diffuziya hisobiga amalga oshadi. Bular biologik faol modda tutuvchi o‘simlik yoki hayvon hujayralari bo‘lishi mumkin.
Ekstraksiyalash jarayoni, ekstragentga material zarrachalarining ichki tuzilmalaridan BFM ni diffuziyalanishiga asoslangan bo‘lib, bu jarayon konsentratsiyalar muvozanatga etgandagina to‘xtaydi.
Muvozanat holatida ekstragentdan materialga qancha miqdorda molekula o‘tgan bo‘lsa, materialdan ekstragentga ham shuncha miqdorda molekula zarrachalari o‘tadi, ya’ni konsentratsiya doimiy qoladi.
BFM ni xom ashyodan ekstraksiyalash (ajratib olish) jarayoni quyidagi bosqichlardan iborat:

• 
  Xom ashyoni maydalash;
  
• 
  Erituvchiga xom ashyoni solish;
  
• 
  SHrotni olib tashlash;
  
• 
  Kerakli konsistensiyaga kelguncha erituvchini olib tashlash (suyuq, quyuq, quruq).
  
• 
  Ekstraksiyalash jarayoning bosqichlari va ularning miqdoriy tavsiflari.
  

Ekstraksiyalash jarayoni uch bosqichda boradi:

• 
  Xom ashyoni namlash (kappilyar shimdirish);
  
• 
  Birlamchi sharbatni hosil bo‘lishi;
  
• 
  Massa alashinuv bosqichi.
  

Ekstraksiyalash jarayonida massa almashinuv jarayoni amalga oshib, bunda bir yoki bir necha moddalarni bir fazadan (xom ashyo) boshqa fazaga o‘tishi (ekstragent) kuzatiladi.
Xom ashyodagi xujayra tuzilmasidan massa almashinuvi − murakkab jarayon bo‘lib, bunda biz 3 bosqichni farqlashimiz mumkin:
− «ichki diffuziya», xom ashyo zarrachalari ichdagi modda tashilishining barcha xodisasini o‘z ichiga oladi;
− diffuzion chegara qatlamida moddalarning tashilishi;
− xarakatlanuvchi ekstragent bilan moddalarning tashilishi (konvektiv diffuziya).
Suvsizlantirilgan xom ashyodan ekstraksiyalashning birinchi bosqichda xujayra strukturasi bilan birga ekstragentni material ichiga kirishi boshlanadi, xujayra ichidagi moddalar namlanadi va ularning erishi yuz beradi.