O’quv materiallar

Lipidlarning ta’rifi va tavsifi.
L
1.33-rasm. Lipidlar tasnifi
ipи́dlar (yunonchadan. lipos – yog‘) – tabiiy organik birikmalar guruxi bo‘lib, kimyoviy tuzilishi, biologik roli, hayvon, o‘simlik va mikroblar organizmidagi miqdoriga ko‘ra farqlanadi. Ba’zi bir o‘xshash fizik-kimyoviy xususiyatlarga ega.Lipidlar organik eritmalarda yaxshi eriydi (metanol, etanol, atseton , izopropil, butil spirti).Qutibsiz eritmalarda erish darajasi juda yaxshi (xloroform, benzol, petroley efiri, benzin, geksan).Suvda umuman erimaydi²⁸.
Lipidlar manbalari
-Hayvonmanbalari (sut, hayvon yog‘lari, tuxum, miya va ichki a’zolar);
- O‘simlik manbalari (moylar: zaytun, kungaboqar, makkajo‘xori, kokos, kaknakunjut va x.k).
-Oziq – ovqat sanoatida(inson va hayvonlar oziqa mahsulotlari);
-tibbiyotda (profilaktika va davolash);
-sanoatda (moylovchi materiallar).
Lipidlar avvalambor sovunlanishiga ko‘ra
guruxlarga bo‘linadi:
-sovunlanadigan va
-sovunlaymadigan yog‘larga

Sovunlanadigan lipidlarning struktura komponentlarimurakkab efir bog‘lari bilan

bog‘liqdir. Bunday lipidlar ishqor yoki fermentlar ta’sirida suvli muhitda oson gidrolizlanadi.
Sovunlanadigan lipidlarga quyidagilar kiradi:
- Murakkab efirlar;
- fosfolipidlar;
- Glikolipidlar ular molekula tarkibida gidrofil uglevod guruxlarini tutishi hisobiga yuqori qutubli birikmalar hisoblanadi (glyukoza, mannoza, galaktoza qoldig‘i va b.q.).
Q uyidagilar kiradi:
- to‘yingan uglevodorodlar;
-karotinoidlar;
- spirtlar.
Lipidlar tarkibi bo‘yicha quyidagi guruxlarga bo‘linadi:
- oddiy lipidlar;
- murakkab lipidlar;