O’quv materiallar mavzu: Ijtimoiy ishda etikani ahamiyati (4 soat) Reja

Бешинчи антиномия ахлоқда детерминация масаласини ечишда, яъни ахлоққа оид фаолият сабабларини аниқлаганда вужудга келади. Бир тарафдан, ахлоққа оид ҳаракатлар сабаблари сифатида турлича омилларни (табиий, ижтимоий, физиологик) кўрсатиш мумкин. Ахлоқий таълимотлар уларнинг гоҳ бирини, гоҳ бошқасини ахлоқнинг ривожланишини белгиловчи асосий омиллар сифатида кўрсатиб келган.
Иккинчи бир тарафдан, амалда одобли инсон шарт шароитлар, мантиқ, ижтимоий фикр, ўзининг одатлари, ҳар қандай сабабга зад равишда, яъни буткул эркин ҳаракат қилишга қодир бўлади. Бундан ахлоққа оид хулқ атвор сезиларли сабабларга эга эмас, деган хулоса келиб чиқади. Эркин танлаш имкони бўлмаса, ҳаракатни ахлоққа оид деб қабул қилиб бўлмайди. Демак, одобли бўлиш учун инсон албатта эркин бўлмоғи лозим. Бунда эркинлик совға эмас, балки инсон бўлишни истаган киши учун оғир юк сифатида намоён бўлади. Эркинлик – нафақат ташқи сабабга қаршилик, балки барқа ахлоқий ҳаракатларнинг ҳақиқий сабабидир. Шу вақтнинг ўзида, эркин бўлиш учун инсон одоб ахлоқли бўлиши ҳамда ғараз, қўрқув, догмалардан озод бўлиши лозим. Ахлоқда инсон фақат бир нарсага – шахсий ва эркин танланган ахлоқий қонунга боғлиқ бўлади. Эркин танлаган ҳолда инсон яхшилик қилади ва шахсий иродасини ишга солган ҳолда уни ҳаёт қонунига айлантиради.
Демак, эркинлик ахлоқий ҳатти ҳаракатларнинг ҳаққоний сабаби ҳамда жамият ва шахс ўзини ўзи тартибга солишининг моҳияти сифатида намоён бўлади.
Юқорида кўрсатиб ўтилган антиномиялар ахлоқнинг моҳиятидан келиб чиқади, шу сабабдан объектив характерга эга ва ахлоқ ривожланишининг манбаи сифатида хизмат қилади.