O’quv materiallar mavzu: Ijtimoiy ishda etikani ahamiyati (4 soat) Reja

Ахлоқ антиномиялари

Антиномия (мантиқда) – ҳар бирини мантиқан исботлаб бўладиган мулоҳазалар ўртасидаги зиддият. Ахлоқдаги антиномиялар – ҳар бирини мантиқий далиллар билан асослаб бериш мумкин бўлган ахлоқий хусусиятлар зиддиятлари.
Ахлоқ ҳақидаги мулоҳазалардаги биринчи антиномия ахлоқий қоидалар муаллифи масаласида вужудга келади.
Биринчидан, жамият шахсдан муносиб хулқ-атворни талаб қилади. Аммо бунда жамиятнинг ўзи ахлоқ тамойилларига зид равишда тузилган бўлиши мумкин. Шахс тоталитар давлат ёки ҳуқуқбузарлар жамияти “ахлоқ”ини ҳурмат қилиши шарт эмас. Жамият таомилларини баҳолар эканмиз, уларни “энг муносиб намуна” билан солиштирамиз.
Иккинчидан, инсон ўзининг яхшилик ва ёмонлик тўғрисидаги мулоҳазаларига таянган ҳолда ўзи учун ахлоқ намунасини яратади. Аммо биз ўзимиз учун қандай ахлоқ тамойилларини танламайлик, уларни инсоният аллақачон ўйлаб топгани ва улар бизнинг ихтиромиз эмаслигини тушуниб етамиз. У ёки бу ахлоқий фикрларга амал қилган ҳолда улар нафақат бизга маъқул, балки тўғри ва ҳар томонлама объектив маънога эга деб ўйлаймиз.
Учинчидан, ахлоқий қоидалар муаллифи сифатида худони тан олиш мумкин. Ақидавий установкага қарши ўлароқ, инсоният тарихи давомида худога ҳам, одамларга ҳам боғлиқ бўлмаган “объектик, тўғри” ўлчовга эгадек, худонинг хулқ-атворига ҳам талаблар қўйиб келган.
Демак, бир тарафдан ахлоқ қоидалари шахс, жамият ёки худодан тарқалган бўлиб, маълум маънода субъектив характерга эга. Иккинчи бир томондан қараганда, уларнинг муаллифи йўқдай, ўз-ўзидан, ҳеч қаердан келиб чиққан ва ҳеч қандай нуфузга тобе бўлмагандай. Ахлоқ ва ахлоқсизлик ижтимоий, шахсий ёки илоҳий қарашларга боғлиқ бўлмаган мезонлар асосида фарқланади. Ахлоқ буйруқ майлида мавжудлигига қарамай, буйруқ берувчи мавжуд эмас. Ахлоқ қонунлари табиий қонунлар сингари, эгасиз, мазмунан объектив тарзда ифодаланади.
Шундай қилиб, ахлоқий қонун объектив тарзда мавжуд бўлади, аммо шахс ва жамиятнинг субъектив қарашларига мувофиқ амал қилади. Шу билан бирга, шахнинг барча субъектив қарашларидан фақатгина объектив статусга даъвогарлари ахлоққа тегишлидир.