O’quv materiallar mavzu: Ijtimoiy ishda etikani ahamiyati (4 soat) Reja

Ахлоқ хусусиятлари

Бир қарашда ахлоқ бошқа инсонларга, жамиятга, ўз-ўзига қаратилган хулқ-атворга оид баъзи қоидалар мажмуи бўлиб кўринади. Улар буйруқ тарзида шаклланади ва бор ҳолатни эмас, бўлиши керак бўлган ҳолатни билдиради. Ахлоқнинг муайян хулқ-атворни талаб қилиш хусусияти императивлик (лотинча imperative – буюрмоқ) деб номланади.
Ахлоқий меъёрлар ҳаётда барча вазиятларга бирдай мос келадиган андазаларга эга эмас, улар умумлаштирилган характерга эга. Урф-одат хулқ-атвор тавсилотларини белгилайди, ҳуқуқ моддалари имкон борича аниқ ва қатъий тузилади, ахлоқ эса, хулқ-атворнинг умумий ижобий йўналишини белгилайди ва индивид вазиятга қараб уни аниқлаштиради ва қўллайди.
Ахлоқнинг умумлаштирилган талаби ягона: яхшилик қил! Айрим тасаввур ва тушунчалар моҳияти дунёқарашга боғлиқ тарзда бўлади: масалан, меҳнатсеварлик тамойили анъанавий, буржуазияга оид ва советларга хос ахлоқда турлича талқинга эга.
Ахлоқ талаблари барча соҳаларга оид қўлланилади: ахлоқ тартибга солмайдиган соҳа, ахлоқий баҳоланиши лозим бўлмаган ҳодисанинг ўзи йўқ. Ушбу хусусият ҳам ахлоқни урф-одат ва ҳуқуқдан ажратиб туради.
Ахлоқ қоидаларига риоя қилишни таъминловчи махсус жамоат ташкилотлари мавжуд эмас, у институционал бошқарувга эга эмас. Ҳуқуқни муҳофаза қилиш тизимида прокуратура, милиция, суд кабилар фаолият юритса, ахлоқ борасида жамоатчилик фикри ва индивид виждони муҳим ўрин тутади.
Ахлоқий талаблар шахсийлик характерга эга, яъни шахс томондан ўзига қаратилган бўлади. Улар шахс томонидан эътиқод ва эътироф этилгандагина ишлай бошлайди. Шу сабабдан ахлоқий талаб шакли “сен ... қилишинг шарт” эмас, балки “мен ... қилишим шарт”.
Хулоса сифатида шуни айтиш мумкинки, ахлоқ инсон хулқининг ноинституционал равишда, шахсий шаклга эга, умумлашган ҳар тарафлама талаблар воситасида тартибга солинишини назарда тутади.
Юқорида айтиб ўтилшан оддий белгилардан ташқари ахлоқ бир-бирини инкор этадиган қатор хусусиятларга ҳам эга.