O’quv darslik

15-jadval.
Amyobalarga qarshi vositalar ta'sirini asosiy yo‘nalishlari. 
Preparat 
Ichak amebiazida qo‘llaniladigan vositalar 
Ichakdan 
tashqaridagi 
amebiazda 
qo‘llaniladi-
gan 
amebitsidlar 
Ichak ichida 
ta'sir 
etuvchi 
amebitsid-
lar 
Ichak 
shilliq 
qavatida ta'sir 
etuvchi 
amebitsidlar 
Ichak 
bakterial 
florasini 
daf etuvchi 
vositalar 
Metronidazol 
+ 
+ 
+ 
Emetin 
gidroxlorid 
+ 
+ 
Xiniofon 
+ 
Xingamin 
+ 
Tetratsiklinlar 
+ 

---

- 939 -
Xiniofon (yatren)ni bor yo‘g‘i 10-15% me'da-ichakdan so‘riladi. Shu 
sababli ichakda moddani amebitsid ta'siri yuzaga chiqishi uchun zarur bo‘lgan 
katta konsentratsiyasi hosil bo‘ladi. Preparat kam zahar. Nohush ta'siriga diareya 
xos. Ko‘z nervini nevriti bo‘lishi mumkin. 
Xiniofonga tuzilish va ta'sir yo‘nalishi o‘xshash bo‘lgan preparat 
biyodoxinol hisoblanadi. 
Amebiazni davolashda ipekakuana (
Cephaelis ipecacuanha
) ildizidan 
ajratilgan alkaloid emetinni qo‘llash anchagina keng tarqalgan. Dori prearati 
sifatida emetin gidroxloridni qo‘llashadi. Uni mushak ichiga kiritishadi, chunki 
ichilganda u me'da-ichak traktining shilliq qavatini kuchli qo‘zg‘atadi 
(ko‘pincha reflektor kayt qilish kuzatiladi). 
Emetin ichakdan tashqarida (masalan, jigarda katta konsentratsiyada 
to‘planadi) va ichak devorida o‘rnashgan amyobalarga ta'sir ko‘rsatadi. Ichak 
ichida o‘rnashgan amyobalarga preparat ta'sir ko‘rsatmaydi. 
Emetin buyrak orqali davomli vaqt oralig‘ida (1 oydan ko‘p) ajraladi. Shu 
sababli u kumulyasiyalanadi va bu xossasi dozasini haddan oshib ketishi tufayli 
zaharlanishga sabab bo‘ladi. 
Nohush ta'siri yurak-tomir sistemasi (taxikardiya, aritmiya, yurak sohasida 
og‘riq, gipotoniya), me'da-ichak trakti (ko‘ngil aynishi, diareya, qayt qilish), 
asab-mushak sistemasi (mushaklar holsizligi, tremor, nevralgiya) tomonidan 
yuzaga chiqadi. Buyrak va jigar tomonidan ham buzilishlar bo‘lishi mumkin. 
Shuning uchun emetin bilan davolash vaqtida, yurak, buyrak va jigar 
funksiyalarini nazorat qilish shart. Yurak va buyrakning organik hastaliklarida 
preparatni qo‘llash man etilgan. 
Jigarda o‘rnashgan amyobalarga ta'sir ko‘rsatish maqsadida jigar 
to‘qimasida katta konsentratsiyada to‘planuvchi xingamin muvaffaqiyat bilan 
qo‘llaniladi. 
Yuqorida qayd etilgan preparatlar amebiaz qo‘zg‘atuvchisiga bevosita 
ta'sir etuvchi amebitsidlarga mansubdirlar. Shu bilan bir qatorda ichak 

---

- 940 -
amebiazini amaliy jihatdan amyobalarga bevosita ta'sir ko‘rsatmaydigan 
tetratsiklinlar bilan davolash mumkin. Ma'lumki, 
Entamoeba hystolytica
anaerobdir. Uni ichakda yashashi uchun zarur bo‘lgan sharoitni kislorodni 
yutuvchi bakteriyalar yaratadilar. 
Tetratsiklinlarni qo‘llaganda ichak florasi nobud bo‘ladi va bu holat ichak 
ichida va uning devorida o‘rnashgan amyobalarni rivojlanishi va ko‘payishiga 
bilvosita salbiy ta'sir ko‘rsatadi. Bunday preparatni bilvosita ta'sir ko‘rsatuvchi 
amyobalarga qarshi vositalar deb atash mumkin.
Amebiazni davolashdagi samaradorligi bo‘yicha tetratsiklinlar bevosita 
ta'sir ko‘rsatuvchi amebitsidlardan kuchsizdirlar. O‘tkir ichak amebiazini 
davolashda ba'zan monomitsin qo‘llaniladi (ichiladi). 
Amebiazni davolashda, ko‘pgina holatlarda, metronidazolni qo‘llash bilan 
cheklansa bo‘ladi. Shu bilan bir qatorda tez-tez dori moddalarini birga 
(kombinatsiya) qo‘llashadi. Jumladan, amyobali dizenteriyada ichak ichida, uni 
devorida joylashgan amyobalarga ta'sir ko‘rsatuvchi hamda ularni jigarga kirib 
joylashishini oldini oluvchi preparatlarni birgalikda qo‘llash maqsadga 
muvofiqdir (masalan, metronidazol + xiniofon, emetin gidroxlorid + tetratsiklin 
+ xiniofon).