O’quv darslik

GISTOSHIZOTROP VOSITALAR 
Plazmodiylarni preeritrotsitar shakllarini rivojlanishini to‘xtatuvchi 
preparatlarga yuqorida ko‘rib chiqilgan xloridin mansubdir Plazmodiylarning 
paraeritrotsitar shakllariga 8-aminoxinolin hosilasi bo‘lgan primaxin halokatli 
ta'sir ko‘rsatadi. U plazmodiylarni jinsiy shakllariga ham ta'sir ko‘rsatadi 
(gamontotsid ta'sir). Me'da-ichak traktidan yaxshi so‘riladi. Qon zardobida 
maksimal konsentratsiyasi 2 soatdan keyin hosil bo‘ladi. Organizmda preparat 
tez kimyoviy o‘zgarishlarga uchraydi. Buyrak orqali asosan metabolitlar 
ko‘rinishida ajraladi (1 sutka davomida). 
Uch kunlik bezgakni kech qaytalanishi hamda bezgakni vositachi orqali 
tarqalishini oldini olish uni qo‘llashga asosiy ko‘rsatma (gamontotrop ta'sirga 
ega ekanligidan) hisoblanadi. 
Nohush ta'sirlar sifatida dispepsik o‘zgarishlar, metgemoglobinuriya, 
leykopeniya, ba'zida agranulotsitoz kuzatilishi mumkin. Nasliy enzimopatiya 
(eritrotsitlarda glyukoza-6-fosfat yetishmasligi)si bo‘lgan shakllarda o‘tkir 
gemoliz va gkmoglobinuriya rivojlanadi. 
Primaxinni boshqa preparatlar bilan qo‘shib (bir vaqtda va ketma-ket) 
ishlatish mumkin. 
 
GAMONTOTROP VOSITALAR 

---

- 935 -
Jinsiy hujayralarga ta'sir ko‘rsatuvchi preparatlar gamontotsid (primaxin) 
yoki gamontostatik (xloridin) xossaga ega bo‘lishlari mumkin. Gamontotsid 
vositalar ta'sirida plazmodiylarning jinsiy hujayralari inson organizmida halok 
bo‘ladi. Gamontostatik vositalar jinsiy hujayralarni faqat jarohatlaydilar va 
shuning natijasida sporogoniya (turli bosqichlarida) jarayoni buziladi. 
 
Bezgakka qarshi vositalarni qo‘llash prinsiplari 
Bezgakka qarshi vositalarni bezgakni oldini olish va davolash maqsadida 
qo‘llashadi. 
Shaxsiy ximioprofilaktika sog‘lom odamni bezgak bilan kasallanib qolish 
xavfi bor tumanda bezgakni oldini olishni nazarda tutadi. Eng maqbul vosita 
sporozoitotsid ta'sir ko‘rsatishi kurak edi. Ammo bunday preparat yo‘q, shu 
sababli preeritrotsitar (birlamchi to‘qima) shakllariga ta'sir etuvchi moddalarni 
qo‘llashadi. Shunday preparatlardan xloridin yuqorida qayd etilgan edi. Shaxsiy 
ximioprofilaktika maqsadida ko‘pincha gematoshizotrop vositalardan xingamin, 
mefloxin hamda doksitsiklin
1
ni qo‘llashadi. Ular isitmalash hurujini 
rivojlanishini oldini oladilar. Bezgakni davolash enteral qo‘llaniladigan, 
plazmodiylarni eritrotsitar shakllariga ta'sir etuvchi, gematoshizotrop vositalar 
(xingamin) bilan amalga oshiriladi. Xingamin va unga o‘xshash preparatlarga 
chidamlilik orttirgan plazmodiylar qo‘zg‘otgan bezgakni davolashda ko‘pincha 
xinin, xloridin, sulfanilamidlar va sulfonlar yaxshi natija beradi. Ko‘proq ta'sir 
mexanizmi turlicha bo‘lgan bezgakka qarshi vositalarni birgalikda 
(kombinatsiya) qo‘llashadi. Tez rivojlanuvchi bezgakda, ayniqsa, bezgak 
komasida (tropik bezgak asorati) gematoshizotrop moddalarni (masalan, xinin, 
xingamin), odatda, katta dozada parenteral kiritiladi.
Uch va to‘rt kunlik bezgakda to‘liq davolanishni faqat gematoshizotrop vosita-
larni o‘zi ta'minlay olmaydi, chunki paraeritrotsitar shakllarni rivojlanishi tufayli 
hastalik qaytalanishi mumkin.

---

- 936 -
Shu sababli hastalikni kech qaytalanishini (epidemiyadan oldin) 
ximioprofilaktikasi maqsadida paraeritrotsitar shakllarga ta'sir ko‘rsatuvchi 
preparatlarni berish lozim (primaxin). 
_________________________ 
1
Malaronni (atovakvon + proguanil) ham qo‘llashadi.