O’quv darslik

1)
 
suvda eruvchi vitamin preparatlari
2)
 
yog‘da eruvchi vitamin preparatlari 
1. jadval. Suvda eruvchi vitaminlar
. 
Xarf 
bilan 
belgi-
lani-
shi 
Nomi va sinonimi 
Tarkibiga 
vita- 
minlar 
kiruvchi
kofermentlar nomi 
Kattalar-
ning kun- 
lik 
ehti- 
yoji 
Dori preparatlari 
1 
2 
3 
4 
5 
B
1
Tiamin 
(antinevritik 
vitamin, anevrin) 
Tiamin pirofasfat 
1.2 
Tiamin bromid 
Tiamin xlorid 
B
2
Riboflavin (o‘sish 
stimulyatori) 
Flavin 
mononukleotid 
(FMN), 
flavinadenindinukl
eotid (FAD) 
1.3 
Riboflavin 
PP 
Nikotin kislotasi 
Nikotinamid 
(niatsin, pellagraga 
qarshi 
vitamin,vitamin–
B
3
) 
Nikotinamid- 
adenindinukle- 
otid 
(NAD), 
Nikotinamid- 
adenindinukle- 
otid 
fosfat 
(NADF) 
16.0 
Niktin kislotasi 
Nikotinamid 
B
5
Pantoten kislotasi 
Koferment A 
5.0 
Kalsiy pantotenat 
V
6
Piridoksin 
(adermin) 
Piridoksal 
Fosfat 
1.6 
Piridoksin gidroxlorid 
B
12
Sianokobalamin 
(anemiyaga qarshi)
Koferment B
12
Metilkobalamin 
0.001-
0.002 
Sianokobalamin 
Bs 
Foliev 
kislotasi 
(folatsin, ptero- 
ilglyutamin 
kis- 
lotasi, anemiyaga 
qarshi vitamin)) 
Tetragidrofoliev 
kislotasi 
0.4 
Foliev kislotasi 
C 
Askorbin 
kislo- 
tasi 
(singaga, 
skorbutga 
qarshi 
vitamin) 
* 
60-100 
Askorbin kislotasi 
P 
Bioflavonoidlar 
(o‘tkazuvchanlik 
vitamini) 
― 
30-50 
Rutin 
Kversetin 

---

- 632 -
* oksidlanish – qaytarilish sistema tarkibiga kiradi. 
Ba’zi vitamin preparatlaridan tashqari, vitaminsimon birikmalar 
ajratilgan. Ularga xolin, lipoev kislotasi, orotov kislotasi, pangamov kislotasi, 
inozit , paraaminobenzoy kislotasi, karnitin va vitamin U mansubdir. 
 
SUVDA ERUVCHI VITAMINLAR 
 
Preparat 
Farmakologik hossalari 
Qo‘llashga ko‘rsatmalar 
Tiamin 
Sedativ, kardiotonik ta’sirga ega, 
ichak motorikasini kuchaytiradi, 
me’da 
bezi 
sekretsiyasini 
mo‘tadillashtiradi, 
mionevral 
sinapslarda 
qo‘zg‘alishni 
o‘tkazilishiga yordam beradi. 
Metabolik atsidoz, aritmiya, 
gipotrofiya, 
alkogolizm, 
polinevrit, 
me’da 
yara 
kasalligi 
Kokarbok 
silaza 
Fosfor 
almashinuvini 
muhim 
tarkibiy qismi bo‘lgan fosfor 
qoldiqlarini 
olib 
o‘tishda 
qatnashadi, miokardni qon bilan 
ta’minlanishini 
va 
oksidlanish 
qaytarilish 
jarayonlarining 
kechishini miokardni qisqarishini 
oshiradi. 
Aritmiyalar, 
metabolik 
atsidoz, toj tomirlarda qon 
aylanishi 
yetishmasligi, 
nevritlar. 
Riboflavin 
MNS qo‘zg‘alishini pasaytiradi, 
ko‘zni 
yorug‘lik 
nurlarini 
sindiruvchi muhitlarini faoliyatini 
mo‘tadil bo‘lishini ta’minlaydi, 
qorong‘ulikka 
adaptatsiyani 
tezlashtiradi, 
epiteliy 
regeneratsiyasini rag‘batlantiradi, 
me’da 
shirasini 
ajralishini 
kuchaytiradi, 
safro 
ajralishini 
kuchaytiradi. 
Keratidlar, konyuktivitlar, 
gemerolopiya, 
trofik 
yaralar, 
ekzema, 
qizil 
bo‘richa,karaxtlik,miokard 
infarkti, o‘tkir gepatitlar 
FAD (flovin 
adenin 
dinukleotid) 
Oqsil 
va 
yog‘ 
almashinuvi 
mahsulotlarini 
oksidlanishini 
boshqaradi, vodorodni molekulyar 
kislorodga o‘tkazadi. 
Anemiyalar, 
glikozidlar 
bilan zaxarlanish, miokard 
distrofiyasi, gipoksiyalar. 
Nikotin 
kislotasi 
MNSda tormozlanish jarayonlarini 
kuchaytiradi, 
tomirlarni 
kengaytiradi, 
eritropoezni, 
Pellagra, tomirlar spazmi, 
jigarning o‘tkir va surunkali 
xastaliklari, 
nurlanish 

---

- 633 -
me’daning, me’daosti bezining, 
jigarni 
sekretor 
funksiyasini 
oshiradi. 
MIT 
motorikasini 
kuchaytiradi; Turli xil moddalarni 
detoksikasiya 
jarayonida 
qatnashadi, 
qonni 
fibrinolitik 
faolligini oshiradi. 
xastaligi, zaxarlanishlar. 
Kalsiy 
pantotenat 
AKTG va samotrop gormonlarini, 
kartikosteriodlarni hosil bo‘lishini 
rag‘batlantiradi. KoA tarkibiga 
kiradi, atsetil xolinni sintezida, 
uglevodlar 
va 
yog‘lar 
almashinuvida qatnashadi 
Polinevritlar, 
nevralgiya- 
lar, 
ekzema, 
kuyishlar, 
trofik yaralar, bronxitlar, 
ichak atoniyasi, qon aylani- 
shini yetishmasligi 
Peridoksin 
Eritropoez va gemoglobin sintezini 
rag‘batlantiradi, diurezni oshiradi, 
antioksidant ta’sirga ega, serotonin, 
GAMKni 
hosil 
bo‘lishini 
boshqaruvchi fermentlar tarkibiga 
kiradi. 
Oqsil almashinuvini buzi- 
lishi (nur va kuyish xasta- 
ligi), gipoxrom anemiya, 
ateroskleroz, parezlar, para- 
lichlar, jarohatlar, homila- 
dorlik toksikozi 
Askorbin 
kislotasi 
Tomirlar devori o‘tkazuvchanligini 
kamaytiradi, gialuron kislotasini 
sintezida, 
kollagenlar 
hosil 
bo‘lishida va buyrak usti bezi 
po‘tloq 
qavati 
gormonlarini 
sintezida 
qatnashadi; 
Jigar 
mikrosomalarida 
zaxarlar 
va 
dorilarini 
zararsizlantirish 
jarayonida, 
foliev 
kislotasini 
tetrogidrofoliev 
kislotasiga 
aylanishida qatnashadi; Uglevodlar 
almashinuvini boshqaradi; Jigarda 
glikogen miqdorini oshiradi; tiol 
guruhiga 
kiruvchi 
fermentlarni 
turg‘unlashtiradi; katexolaminlarni 
oksidlanishini 
tormozlaydi; 
leykotsitlarni fagotsetar faolligini, 
antitelalar 
ishlab 
chiqarishni 
oshiradi. 
O‘tkir 
va 
surunkali 
infeksiyalar, nur xastaligi, 
travmalar, 
gemorogik 
diatez, yurak, o‘pka, jigar, 
me’da-ichak 
trakti 
xastaliklari,zaxarlanishlar 
R 
guruhi 
vitaminlari 
(rutin, 
kversetin va 
boshqa 
flavonlar) 
Qon tomirlar devorlarini ortgan 
o‘tkazuvchanligini 
kamaytiradi, 
qalqonsimon 
bez 
funksiyasini 
mo‘tadillashtiradi, me’dada yara 
hosil bo‘lishiga qarshilik ko‘rsatadi, 
gialuronidaza faolligini susaytiradi, 
Gemorogik 
diatez, 
revmatizm, poliartrit, nur 
xastaligi, septik endokardit, 
allergik xastaliklar. 

---

- 634 -
gistamin 
sintezi 
va 
ajralishini 
kamaytiradi. 
 
Vitaminlar va koferment preparatlarining biologik ahamiyati. 
Suvda eruvchi vitaminlar
 
Vitaminlar 
Kofermentlar 
Biologik ta’siri 
B
1
(tiamin) 
Kokarboksilaza 
Tiamin 
pirofosfat 
koferment 
bo‘lib, 
aldegid 
guruhlarini 
tashuvchisi hisoblanadi. 
B
2
(riboflavin) 
FAD, FMN, Flovinat 
Hujayralarning 
nafas 
olishida 
qatnashadi. 
B
3
(RR, nikotin 
kislotasi)
NAD va NADF
Oksidlanish 
va 
qaytarilish 
jarayonida qatnashadi. 
B
5
(Pantoten 
kislotasi) 
Koferment A (KoA) 
Atsetil guruhlarini olib o‘tishda 
qatnashadi. 
B
6
(Piridoksin) 
Piridoksal fosfat 
Amino guruhlarni olib o‘tkazuvchi 
B
s
(Foliev 
kislotasi) 
Tetrogidrofoliev 
kislotasi 
Metil guruhlarini olib o‘tuvchisi, 
RNK 
va 
DNK 
sintezida 
qatnashadi. 
B
12
(Sianokobolamin) 
Metilkobolamin, 
dezoksiadenozil 
kobolamin
Alkil guruhlarini olib o‘tuvchisi, 
nukleotidlar sintezi. 
C 
(Askorbin 
kislotasi) 
― 
Oksidlanish 
– qaytarilish va 
gidroksillanish 
jarayonlarida 
qatnashadi. 
B
15
(Kalsiy 
pangomat) 
― 
Metil 
guruhlarining 
donatori, 
kalsiy 
ionlarini 
tutadi. 
To‘qimalarda 
kislorodni 
o‘zlashtirishni oshiradi 
U (metil metionin 
sulfonixlorid) 
― 
Metil 
guruhlarining 
donatori 
hisoblanadi. 
2. Jadval. Yog‘da eruvchi vitaminlar
. 
Harf bilan 
belgilani-
shi 
Nomi va sinonimi 
Kattalar 
uchun
taxminiy 
kunlik 
extiyoj 
Dori preparatlari 

---

- 635 -
A 
Retinol 
(okseroftal, 
kseroftalmiyaga 
qarshi 
vitaminlar) 
0.8 – 0.1 mg 
(4000 – 5000 XB) 
Retinola 
atsetat 
(palmitat) 
baliq 
yog‘i 
D
2
Erogokalsiferol 
(raxitga qarshi vitamin) 
10 mkg 
(400 XB) 
Ergokalsiferol 
Baliq yog‘i 
D
3
Xolekatsiferol (raxitga qarshi 
vitamin) 
Xolekalsiferol 
E 
Tokoferol (bepushtlikka qarshi 
vitamin) 
15 mg 
Tokoferol atsetat 
K
1
Fitomenadion 
(filloxinon, 
gemorragiyaga qarshi vitamin) 
40-80 mkg 
Fitomenadion 
K
2
Menaxinon(gemoragiyaga qarshi 
vitamin, farnoxinon) 
10 mkg ergokalsiferol 400 XB keladi. Odamlarda vitamin D2 vaD3 taxminan bir 
xil samaradoliga ega. 
XB ― halqaro birlik 
 
YOG‘DA ERUVCHI VITAMINLAR 
Preparat 
Farmakologik xossalari 
Qo‘llashga 
ko‘rsatmalar 
Retinol atsetat 
Qorong‘ulikda 
ko‘rishni 
kuchaytiradi, epiteliy funksional 
holatini yaxshilaydi, qalqonsimon, 
buyrak 
usti 
bezi 
faoliyatini 
rag‘batlantiradi; O‘sish jarayonini, 
samototrop gormonlarini ishlab 
chiqarishini 
oshiradi, 
radopsin, 
RNK 
va 
DNK, 
oqsillar 
va 
fermentlar sintezida qatna- shadi. 
Kseroftalmiya, gemero- 
lopiya, kuyish, muzlash, 
kolit, teri xastaliklari 
Ergokalsiyferol Suyak to‘qimalari hosil bo‘lish 
jarayonini 
tezlashtiradi, 
qon 
bosimini oshiradi, gipofiz, buyrak- 
usti, qalqonsimon bez faoliyatini 
kuchaytiradi, kalsiy so‘rilishini 
oshiradi, peshob tarkibida fosfat- 
lar ajralishini kamaytiradi. 
Raxitni, tishlar kariyesi 
profilaktikasi va davo- 
lash, suyaklar sinishida 
Takoferolatsetat Homilador bo‘lish va homilani 
rivojlanishini 
ta’minlaydi, 
gonodotrop gormonlarini ishlab 
chiqarilishini 
rag‘batlantiradi; 
Birlamchi 
homila 
tushishi, 
mushaklar 
distrofiyasi, me’da yara 
kasalligi,trofik 
yaralar, 

---

- 636 -
jigarning 
antitoksik 
funksiyasi, 
ko‘krak 
bezi 
sekretsiyasini 
oshiradi, qon ivishini susaytiradi; 
to‘qimalarda 
kislorodni 
o‘zlashtirishni 
yaxshilaydi, 
biomembranalar tarkibiga kiruvchi 
to‘yinmagan yog‘ kislotalarini 
oksidlanishdan 
saqlaydi; 
glitserofosfatlar hosil bo‘lishini 
rag‘batlantiradi, 
kreatinni 
kreatininga 
aylanishini 
tezlashtiradi, miozin, aktinomiozin, 
ATF miqdorini oshiradi, oqsillar va 
steroidlar 
almashinuvini 
tormozlaydi. 
jigar 
serrozi, 
nefrit, 
tromboflibit, 
periferik 
tomirlar spazmi.