O’quv darslik

BILVOSITA 
TA’SIR ETUVCHI ADRENOMIMETIKLAR. 
1.
Simpatomimetiklar. 
2.
Simpatolitiklar. 
SIMPATOMIMETIKLAR. 
EFEDRIN
-efedra yovvoyi o‘simligi tarkibidagi alkaloid (kuzmicheva 
trava) - Ma xuan (xitoy). O‘simlikda efedrin chapga aylantiruvchi izomer bo‘lib, 
faolligi sintetik efedrindan ancha kuchli. Efedrin presinaptik membranaga ta’sir 
etib, NA ajralib chiqishini kuchaytiradi. Undan tashqari efedrin postsinaptik 
membranadagi adrenoretseptorlarni bevosita qo‘zg‘atadi. NA ajralishni 
kuchaytirishi va NA bir qismi adrenalinga aylanganligi xisobiga efedrin α va β 
adrenoretseptorlar qo‘zg‘alganligida kelib chiqadigan o‘zgarishlarni yuzaga 
keltiradi. YA’ni yurak faoliyatini oshiradi, tomirlar torayadi, qon bosimi 
ko‘tariladi, bronxlar kengayadi, MIT a’zolarning harakati va sekretsiyasi 
susayadi, qorachiq kengayadi (ko‘zning ichki bosimi o‘zgarmaydi), 
giperglikemiya, giperlipidemiya, rivojlanadi. Efedrinning ta’siri kuchi 
adrenalinnikiga qaraganda 50-100 marta sust, asta-sekin va davomli ta’sir

---

- 289 -
ko‘satadi. M-n: gipertenziv ta’siri davomligi adrenalinikidan 7-10 marta 
uzoqroq. Efedrin ketma-ket organizmga kitritilsa (10-30min.). qon bosimi 
ko‘tarilish o‘rniga pasayadi (taxifilaksiya), chunki efedrin presinaptik
membranadagi NA zahiralarini kamaytiradi. Efedrin MAO faolligini 
susaytiradi. SHuning uchun u MNS ni adrenalin va NA ga nisbatan kuchli 
qo‘zg‘atuvchi (uyquni yo‘qolishi, ko‘tarinki kayfiyat, giperglikemiya, ishtaxani 
yo‘qolishi) ta’sir etadi. Efedrin NA va Adrenalindan farqli o‘laroq MITda 
parchalanmaydi, MAO ta’siriga chidamli, jigarda parchalanadi, taxminan 40% 
o‘zgarmagan xolda peshob tarkibida ajraladi.
Qo‘llanilishi
: bronxial astma (bronxolitik), gipotoniyalarda, rinitlarda 
(maxalliy), orqa miya anasteziyasida gipotoniyani oldini olishda, qon yo‘qotish, 
travmalarda qon bosimini ko‘tarish uchun, allergik holatlarda, uyqu 
chaqiruvchi va narkotik moddalar bilan zaharlanganda, oftalmologiyada tashxis 
qo‘yishda. 
Noxush ta’siri:
hayajonlanish, uyqusizlik, qo‘l-oyoqlarni titrashi, 
giperglikemiya, ishtaxani yo‘qolishi. 
Efedrinni davomli ishlatish man etiladi.