O‘qitish metodikasi o‘zbekiston Respublikasi Oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi tomonidan o‘quv qo‘llanma sifatida tavsiya etilgan

Taksonomiya
qadimgi grek tilidagi (τάξις) 
tartib, saf
va 
(νόμος ) 
qonun
so‘zlaridan olingan bo‘lib tasniflash, tizimga solish 
tamoyillari va amaliyoti haqidagi bilim demakdir.
Blum taksonomiyasi 1956-yida bir guruh olimlar tomoni-
dan taklif etilgan bo‘lib, unda guruh rahbari amerikalik psixolog 
Benjamin Semyuel Blum (1913 – 1999)ning «Ta’lim maqsadlari 
taksonomiyasi: bilish yo‘nalishi» nomli kitobidagi g‘oyalari ilgari 
surilgan
98
.
«Taksonomiya» atamasi birinchi marta 1813-yilda o‘simliklar 
klassifikatsiyasi bilan shug‘ullangan fransuz botanigi Ogyusten 
Dekandol (1778 – 1841) tomonidan fanga kiritilgan. Bu so‘z avval 
faqat biologiya fanida qo‘llanilgan. Keyinchalik lingvistika, geog-
rafiya va geologiya ilmidagi murakkab tizilmalarni tasniflash naza-
riyasini ifodalovchi atama sifatida ham qo‘llanila boshlandi.
Blum taksonomiyasi o‘qituvchi tomonidan tarbiyalanuvchilar 
oldiga qo‘yiladigan qator topshiriqlarni ta’lim maqsadlariga mu-
vofiq tarzda: 
kognitiv, affektiv
,
 psixomotor
yo‘nalishlarida tasnif-
lanishini nazarda tutadi. Ta’limning bu uch yo‘nalishini oddiyroq 
qilib «bilaman», «his qilaman» va «yarataman» so‘zlari bilan ifo-
dalash mumkin. 
Psixologiya ilmida «kognitiv» (bilaman) so‘zi axborotni qabul 
qilish va uni qayta ishlash ma’nosida, insonning ruhiy holati (ishon-
chi, xohish-istaklari va maqsadlari)ni ifodalashda qo‘llaniladi. 
«Kognitiv» ta’lim bilimlarni o‘zlashtirish va o‘zlashtirilgan ax-
borotni amaliyotda qo‘llay olishni nazarda tutadi
99
.
98
https://ru.wikipedia.org/wiki. Википедия. Свободная энциклопедия.
99
Азимов Э. Г., Щукин А. Н. Новый словарь методических терминов и 

---

212
213
Bilimlarni o
‘zlashtirishning affektiv yo‘nalishi (lotincha 
af-
fectus 
so‘zidan olingan bo‘lib, 
ichdan to‘lqinlanish 
ma’nosini ang-
latadi) shaxsning portlash xarakteridagi qisqa muddatli va yuqori 
intensiv emotsional holatini nazarda tutadi. Ta’lim maqsadlari-
ning affektiv yo‘nalishi o‘zida insonning emotsional reaksiyasini, 
o‘zgalarning qayg‘u yoki shodligini qanchalik his etishiga e’tibor 
qaratadi. Affektiv maqsadlar insonning tuyg‘ulari, emotsiyasi va 
munosabatlari bilan bog‘liqdir
100
. 
Blum taksonomiyasida ifodalangan psixomotor maqsadlar 
asbob-uskunalarga, o‘quv qurollari, texnika vositalariga mosla-
shishni nazarda tutadi. Psixomotor maqsadlar amaliy ko‘nikmalarni 
o‘zgartirish va rivojlantirishni ko‘zlaydi
101
.
Ta’lim maqsadining har uchala yo‘nalishida uning keyingi 
bosqichiga o‘tish uchun avvalgi bosqich bo‘yicha tajribaga ega 
bo‘lish taqozo etiladi. Blum taksonomiyasining asosiy maqsadi 
pedagoglarda ta’lim maqsadining har uchala sohasi bo‘yicha moti
-
vatsiya uyg‘otish va shu orqali ta’lim samaradorligini ta’minlashdan 
iboratdir.
Kognitiv yo‘nalishdagi ko‘nikma va malakalar bilim, tushun-
cha va tanqidiy mulohaza yuritishga daxldor. Blum taksonomiya
-
sida o‘quv maqsadlarining kognitiv yo‘nalishi quyidagicha tasnif-
lanadi: bilish, tushinish, qo‘llash, tahlillash, umumlashtirish va ba-
holash. Ta’lim maqsadlarining kognitiv yo‘nalishida:
o 
bilish 
bosqichi o‘zlashtirilgan o‘quv materialini esda saqlab 
qolishni va aniq dallilar, nazariy qarashlarni amaliyotda qo‘llashni 
nazarda tutadi;
o