Ona tili umumiy o‘rta ta’lim maktablarining 10-sinfi uchun darslik

GLOBALLASHUV: TILLAR TARAQQIYOTI VA TANAZZULI

---

102
Belgiya. Dunyo shoirlarin-
ing anjumani. Turli mamlakat 
va turli millat shoirlari yig‘ilgan. 
Men ham borman. Hammasi o‘z 
xalqi, uning madaniyati, she'ri-
yati haqida gapiradi. Shunaqa 
vakillar ham bor edi: londonlik 
venger, parijlik eston, san-fran-
siskolik polyak... Ne iloj, taqdir 
ularni o‘z ona yurtlaridan 
yiro-
qqa
, necha tog‘-u dengizlardan 
nariga uloqtirgan bo‘lsa, ular 
gunohkormi? Hammasidan 
meni
bir shoir hayratga soldi. U 
shunday
dedi:
— Janoblar, siz bu yerga tur-
li mamlakatlardan kelgansiz. 
Siz turli millat, turli xalqlarning 
vakillarisiz. Bu yerda hech bir 
mamlakat, hech bir xalqning va-
kili bo‘lmagan — yolg‘iz men. Men hamma xalqlarning, hamma mamlakatlarning vakiliman. 
Men she'riyatman. Men butun olamga teng nur 
sochuvchi
oftobman. Men hamma o‘lkalar-
ga teng yog‘uvchi yomg‘irman. Men dunyoning hamma yerida teng gullaguvchi daraxtman.
Shu so‘zlarni aytib, minbardan tushib ketdi. Ko‘plar qarsak chaldi. Men o‘yga cho‘mdim: 
uning so‘zlari to‘g‘ri, biz, shoirlar, dunyo oldida burchlimiz. Lekin o‘zining tog‘lariga butun 
28.1-mashq. 
Matndan qo‘shimcha qo‘shilishi bilan tarkibida o‘zgarish yuz bergan 
so‘zlarni ajratib yozing va ularning imlosini izohlab bering.
28.2-mashq. 
“Mening Dog‘istonim” asaridan olingan parchani o‘qing. Muallif nima 
demoqchi? Uning fikrlariga qo‘shilasizmi? Matnda ajratib ko‘rsatilgan so‘zlarning 
imlosini izohlang.
Ayrim so‘zlarga qo‘shimcha qo‘shilishi natijasida tarkibida quyidagi fonetik hodisalar 
yuz beradi:
1) tovush o‘zgarishi: 
sayla-saylov, sina-sinov, aya-ayovsiz; so‘ra-so‘roq, bo‘ya- bo‘yoq; 
o‘yna-o‘ynoqi, sayra-sayroqi; o‘qi-o‘quvchi, qazi-qazuvchi, sovi-sovuq; tilak-tilaging, 
yurak-yuragim, kubok-kubogi, bek-begi; tayoq-tayog‘i, qoshiq-qoshig‘i, yaxshiroq-yax-
shirog‘i, yo‘q-yo‘g‘i; tokka, yo‘lakkacha, ko‘nikkach, zerikkuncha, to‘kkani, kechikkudek, 
bukkan; ekkin,kichikkina; chopiqqa, qishloqqacha, yoqqach, chiqquncha, chiniqqani, 
qo‘rqqudek kabi;
2) tovush tushadi: 
o‘rin-o‘rnim, qorin-qorni, burun-burning, o‘g‘il-o‘g‘ling, ko‘ngil-ko‘ng-
li, yarim-yarmi; qayir-qayril, ulug‘-ulg‘ay, sariq-sarg‘ay; ikki-ikkov, ikki-ikkala, yetti-yettov; 
meni, mening, meniki; seni, sening, seniki kabi.
3) tovush ortishi: 
issiq, achchiq; unda, bunday, shunda, o‘shancha, buningiz, o‘shanisi; 
parvoyim, parvoying; parvoyimiz, parvoyingiz; obro‘yim, obro‘ying, obro‘yimiz, obro‘yingiz; 
avzoyi, mavzusi kabi.