Ona tili umumiy o‘rta ta’lim maktablarining 10-sinfi uchun darslik

SHEVAGA XOS SO‘ZLAR

---

99
Ba’zan bitta so‘zning o‘zi turli shevalarda turlicha ma’noga ega bo‘lishi mumkin. 
Masalan, “pashsha” so‘zi adabiy til lug‘atida «yozgi qo‘sh parda qanotli hasharot» 
(ruscha “muxa”) ni bildiradi. Biroq ayrim shevada u chivin (ruscha “komar”) so‘zi o‘rnida 
ishlatiladi. Ajal yetmay o‘lmas Boysunning xoni, Besabab chiqmaydi chivinning joni 
(«Alpomish») gapidagi chivin so‘zi ham, Atrofda g‘uv-g‘uv pashsha: oyoqlarga yopishadi, 
burun kataklariga suqiladi, quloqni uzadi (Oybek) gapida pashsha so‘zi ham kunduzi 
uchadigan hasharot ma’nosida qo‘llanadi. Unday bo‘lsa, kechasi chivinlarga qarshi 
tutiladigan doka-uyni nega “pashshaxona” deyishadi? Qaysi biri to‘g‘ri ekan-a?
Bunday shevalararo farqlarga ko‘plab misollar keltirish mumkin. Siz ham ana 
shunday shevadan shevaga tafovut qiluvchi so‘zlardan qaysilarini bilasiz?
27.5-mashq. 
O‘ylang, izlang va toping!
1. 
„Xato qilyapsiz!“ mazmuni qaysi qatorda eng yumshoq ifodalangan?
A
Siz kamchilikka yo‘l qo‘yayab
B
Fikringiz mutlaqo noto‘g‘ri.
C
Noo‘rin gapirmang.
D
Haqiqatdan uzoqlashyapsiz.
TI
L 
SANDIG
‘I
PASHSHAMI YO CHIVIN?

---

100
Topshiriq. 
She’rni o‘qing. Shoirning “o‘lmoq” so‘zini nozik ifodalash uslubiga 
munosabatingizni bildiring. She’rda ifodalangan “o‘lmoq” so‘zining yumshoq va qattiq 
shakllarini ro‘yxat qilib yozing.
Mustaqil bajaraman
Kuy avjida uzilmasin tor,
She'r yarmida sinmasin qalam.
Yashab bo‘lmay umrini zinhor
Bu dunyodan ketmasin odam.
Qo‘ldan tushib sinmasin qadah,
Lab tekkanda to‘kilmasin may.
To‘xtamasin urib turgan qalb,
Boshlab qo‘ygan qo‘shig‘i bitmay. 
(Erkin Vohidov)