Ona tili o‘qitish metodiкasi

Qisqartirib, ixcham bayon yozish.
Qisqartirib, ixcham bayon 
yozishning ahamiyati shundaki, biror ertak va hikoyaning mazmunini 
umumlashtirib asosiy g‘oyani lo‘nda ifodalash uchun o‘quvchini faol 
mustaqil fikrlashga undaydi, keng hajmli matn yuzasidan qisqartirib 
ixcham bayon yozish malakasini shakllantiradi. Qisqartirib yozish 
malakasini hosil qilish uchun matn yuzasidan savol shaklida reja tuza 
bilish muhim o‘rin tutadi. Keyin ular savolga qisqa javob yozadilar.
Qisqartirib ixcham bayon yozishning asosiy talabi shuki, matning 
asosiy mazmuniga zarar yetkazmagan holda, ikkinchi darajali voqea - 
hodisalarni qisqartirib, g‘oyat muhim ahamiyatga ega bo‘lgan o‘rinlar 
qoldiriladi. Qisqartirilgan bayonni murakkablik tomoni shundaki, 
o‘quvchi muallifning qisqa fikrini saqlagan holda nihoyatda qisqa, 
ixcham yozishni o‘rganadi. Shunga qaramay, mazkur bayon ustida 
uzluksiz ishlash zarur.

---

104
Ijodiy bayon
. Bunday bayonda o‘quvchidan matn mazmuniga o‘z 
munosabatini bildirish talab qilinadi. U bir necha shaklda o‘tkazilishi 
mumkin. Masalan, berilgan kichik hajmli matn mazmunini 
kengaytirib yozish, voqeaband she’rlar mazmunini hikoyalab yozish, 
dialoglarni umumlashtirib yozish, shaxsini o‘zgartirib yozish kabilar.
Shaxsini o‘zgartirib yoziladigan bayonda birinchi, ikkinchi, 
uchinchi shaxs tomonidan bayon etiladigan fikr ifodalanadi. Shu 
sababli, bayonni bu turi o‘quvchilar bilan ko‘proq mashq o‘tkazishni, 
o‘quvchilarning birinchi shaxsni uchinchi shaxsga aylantirish 
qoidalarini puxta o‘zashtirishlariga e’tibor berishni taqozo etadi. 
Matnda dialoglar ko‘p bo‘lsa, ularni o‘zgartirib bayon qilishda 
ko‘chirma va o‘zlashtirma gaplar haqidagi bilimlarni yaxshi va puxta 
o‘zlashtirishga ahamiyat beriladi.
Bayon rivoya tarzidagi she’riy asar yoki undan olingan parchalar 
bo‘yicha ham yozdiriladi: Masalan, E.Vohidovning «Nido» 
dostonidagi «Ota va o‘g‘il» suhbati lavhasi bo‘yicha ham yozdirish 
mumkin. Bu turdagi bayonlarni yozish bir oz murakkab bo‘lgani 
uchun uni yozishdan oldin puxta tayyorgarlik ko‘rish talab etiladi. 
Avval shu bob qayta o‘qiladi, ular ustida suhbat o‘tkaziladi, 
mazmunini o‘quvchilar so‘zlab beradilar, ularning hikoyasini 
o‘qituvchi to‘ldiradi, so‘ngra reja tuziladi, shundan keyin yozishga 
kirishiladi.