|
2-masala. Qatiq-qattiq, dara-darra singari so`zlarning farqi bormi?
Ularning bir so`z emasligini isbotlang.
“Leksika”dan
1-masala. Uzukning ko`zi, buloqning ko`zi, taxtaning ko`zi yoki o`tkir til, o`tkir so`z, o`tkir nigoh (qarash) birikmalarida ko`zi va o`tkir so`zlarning ko`chma ma`noda qo`llanilganligini isbotlang.
2-masala. Gaplardagi antonimlarga e`tibor bering. Ular yakka holda kelganida qanday ma`noni va juft holda kelganda qanday ma`noni angalatadi?
1. To`yga do`st-dushman keladi. 2. ertayu kech fikrim shu. 3. Qishloqning butun katta-kichigi bu umumxalq hashariga qo`shildi (S.Ahmad).
Bu gapdagi antonimlarni boshqa so`zlar bilan almashtirib ko`ring-chi!
Bundan qanday xulosa chiqardingiz? Namuna: To`yga hamma keladi. Doim fikrim shu.
“Morfologiya”dan:
1-masala. Quyidagi berilgan ikki gapni taqqoslang. 1. Chol minbarga chiqib yigitchasiga gapirdi. 2. Tanishib olaylikotingiz nima yigitcha? Yigitcha so`zining ma`nosida farq bormi? Siz bundan qanday xulosa chiqardingiz?
2-masala. Quyidagi to`rtlikni diqqat bilan o`qing. Nega shoir shu olmoshini uch misrada takror qo`llagan?
Ukam, yovuzlarning topganlari shu,
O`z o`g`lin it bo`lib qopganlari shu,
O`z qalbin nafratlab yopganlari shu,
Mo`min Mirzo, ukam, seni o`ldirdilar.
(A.Oripov)
O`qituvchi o`quv masalalarini o`zi tuzishi yoki darslikda berilgan ijodiy harakterdagi o`quv topshiriqlaridan foydalanishi mumkin. Agar so`ralmagan bo`lsa, unga muayyan o`zgartirishlar kiritish mumkin. Shunday qilib masala tipidagi o`quv topshiriqlari muammoli vaziyat yaratishning muhim usulidir. Chunki masala o`quvchini harakatga keltiradi, uni izlanishga undaydi, qiziqtiradi.
Muammoli vaziyat yaratishda o`rganiladigan til hodisalarining murakkablik darajasi ham hisobga olinadi. Chunki o`qituvchi til hodisalarining murakkablik darajasidan kelib chiqib, muammoli vaziyat yaratishning usulini tanlaydi. Oldindan o`quvchilarga ma`lum darajada tanish bo`lgan til hodisalarini o`rganishga ko`proq kuzatish, taqqoslash kabi usullardan foydalnilsa, O`quvchilarga umuman notanish bo`lgan mavzularni o`rganishda muammoli savol quyib, darslikdan javob izlash usulidan foydalaniladi.
Muammoli vaziyat yaratishda sinf o`quvchilarining o`zlashtirish darajasi, til hodisalarini tushunishi va aqliy faoliyat usullaridan foydalanishi kabilar ham hisobga olinadi. Agar sinf o`quvchilarining o`zlashtirish darajasi past bo`lsa, engilroq ijodiy-amaliy topshiriqlardan foydalanishga to`g`ri keladi.
Muammoning mohiyatini anglash ta`limning birinchi bosqichidir. Keyingi bosqichlar: muammoni echish, natijani hisobga olish kabilar birinchi bosqichning to`g`ri uyushtirilganligiga bog`liq. Ayniqsa, birinchi bosqichda o`zlashtirish bo`sh o`quvchilarni muammoli vaziyatga olib kirish o`qituvchiga ancha murakkablik tug`diradi. Buning uchun o`qituvchitabaqalashtirilgan ta`lim imkoniyatlaridan unumli foydalanishi lozim.
Shunday qilib, quyilgan muammoli to`g`ri echishni ta`minlash uchun:
a) muammoning maqsad va mohiyatini o`quvchilarga to`g`ri anglatish:
b) o`rganilgan mavzular yuzasidan puxta va izchil bilimlarning mavjudligiga erishish;
s) har bir o`quvchida mustaqil ravishda ijodiy ishlar malakalarini tarkib toptirish;
d) o`quvchilarni maqsadga yo`naltira bilish;
e) muammoni echishning eng samarali va qo`lay yo`lini belgilash juda katta ahamiyatga ega.
Ona tili darslarida o`quvchilarning mustaqil bilim olishini quyidagi metodlarga ajratish mumkin:
qayta xotirlashga asoslangan metodlar;
qisman izlanuvchanlik metodlari;
izlanishga asoslangan metodlar.
Bu metodlarning har biri ona tili mashg`ulotlarida o`quvchilarni faollashtirishga turlicha ta`sir ko`rsatadi.
Qayta xotirlashga asoslangan metodlar. Mazkur metod o`quvchi oldida muayyan bir qiyinchilik yaratmaydi va u tayyor o`quv materiali bilan ish ko`radi. O`rganilgan til hodisalarini xotirada fikrlash, topshiriqni shunday topshiriqlar sirasiga kiradi.
Ona tili mashg`ulotlarida bajariladiganbir qator turlari, jumladan, ko`chirib yozish, izohli yozuv, saylanma diktant, mauyyan andazaga qarab bajariladigan fonitek, leksik, morfologik, sintaktik tahlillar, berilgan she`riy matn mazmunini nasriy yo`l bilan bayon qilish kabi topshiriqlar o`quvchilardan bilimlarni xotirada tiklashni talab etadi.
Qisman izlanuvchanlik metodi. Qisman izlanuvchanlik metodi tarkibida qayta xotirlash asosiy o`rinni egallaydi. Chunki o`quvchi ona tilidan egallangan bilimlarga tayanmay turib uni yangi sharoitda qo`llay olmaydi.
Ona tili mashg`ulotlarida bajariladigan qator mustaqil ish turlari:
a) nuqtalar o`rniga zarur harflarni, kelishik qo`shimchalari, so`zlarni topib qo`yish;
b) ma`lum bir so`zni uning ma`nodoshi, uyadoshi, qarama-qarshi ma`noli so`z bilan almashtirish;
s) berilgan gaplar yokimatnning mazmunini saqlagan holda shaklini o`zgartirish;
d) berilgan tayanch so`zlar yoki so`z birikmalaridan foydalanib, gaplar yoki matnlar tuzish o`quvchilardanqisman izlanishni talab etadi. Chunki bu topshiriqni bajarish jarayonida o`quvchi ma`lum darajadayordam oladi. Berilgan so`zlar, so`z birikmalari va gaplar o`quvchiga topshiriqni bajarishi uchun ko`maklashadi.
Do'stlaringiz bilan baham: | 
