Oliy va o‘rta maxsus ta`lim

Е
( ^{ } - skalyar kattalik). Bu kattalik molekulaning qutblanishiga sarflangan
energiyasini tavsiflaydi.
Умумий ҳолда бир моль молекуланинг 1 см³ моддадаги тўлиқ

қутбланиши eлектронларнинг
_эл E
атом ядроларнинг
^_ат Е қутбланишидан

ва ориентацияланиш қутбланишидан

^20 ^{Е / 3RT}
2
иборат бўлади.

P  [N_эл (_ат  а_ат  
0 ^{/ 3RT )E]/V ,}
(3)

bu yerda:
^{ 2}0 ^{/ 3RT}
-orientatsion qutblanuvchanlik koeffitsienti; qolgan

qutblanuvchanlik koeffitsientlari ochiq holda yozilmagan: α_el va α_at; N_A- Avogadro soni; V- molyar hajm; k – Bolsman doimiysi (N_A/R). Qutblanuvchanlik sm³ da ifodalanadi, shuning uchun (2) tenglamaning o‘ng tarafiga 1 sm dagi hamma dipol

momentlarining summasi sifatida qarash mumkin ( Р  Р,
belgisini tushirib qoldiramiz).
bundan keyin vektor

Р ni hisoblash murakkab bo‘lib, quyidagicha topilgan:

Р  ^{ 1} М /   ⁴ N (  
  ² / 3kТ ),
(4)

  2
₃ A эл
ат 0

Bu yerda
^{ } nisbiy dielektrik singdiruvchanlik; M – molekular massa, g; ρ-

moddaning zichligi, g/sm³; V=M/p- molyar hajm.
Nisbiy dielektrik singdiruvchanligi ^ bo‘lgan muhitda q₁ va q₂ zaryadlar

orasidagi o‘zaro kulon ta’sirining energiyasi A = - ^q₁^q₂ ^{/ 4}
₀^l ga teng ( _o 

bo‘shliqning dielektrik singdiruvchanligi; bo‘shliqda
  1).
Zaryadlarning

dielektrikdagi tortilish energiyasi bo‘shliqqa nisbatan necha marta kamayishini ^ ning qiymati ko‘rsatadi. Bu energiyaning kamayishi dielektrikning qutblanuvchanlik darajasini oshiradi (Dielektriklar metallar va yarim o‘tkazgichlar kabi erkin harakatlanuvchi zaryadlar tutmaydi, ularda maydon ta’sirida faqatgina zaryadlarning siljishi sodir bo‘lishi mumkin xolos).
(4) tenglama zaryadsizlangan gazlarga aniq va kam qutbli yoki qutbsiz suyuqliklarga taxminiy qo‘llaniladi. Dielektrik singdiruvchanligi yuqori bo‘lgan suyuqliklarga bu tenglamani qo‘llab bo‘lmaydi, chunki u yaqin turgan molekulalarning o‘zaro ta’sir energiyalarini hisobga olmaydi.

4. 
   tenglamaga binoan harorat ortishi bilan orientatsion qutblanish kamayadi: molekulalarning issiqlik harakati kuchayishi sababli, ularning maydondagi orientatsiyasi buziladi. Elektron qutblanish haroratga bog‘liq bo‘lmaydi, chunki elektronlarning siljishi shunchalik tez sodir bo‘ladiki, bunda molekulaning maydon yo‘nalishiga nisbatan qanday joylashishidan qat’i nazar, qayta qutblanish sodir bo‘lib ulguradi. Molekulaning tuzilishini buzish katta
   

energiya talab qilganligi sababli, atom qutblanuvchanlik haroratga deyarli bog‘liq

bo‘lmaydi. Yuqoridagi fikrlardan ^_л
 _ат  
 const
deyish mumkin.

Qutblanish tashqi maydonning chastotasiga ham bog‘liq. Agar ^y ~ 10 Gs (to‘lqin uzunligi ^ ~1 sm) bo‘lsa, qutbli molekulalar orientatsiyalanishga ulgurmaydi va R_or yo‘qoladi, chastota 10¹³ Gs ga ( ^ ~10^-4 sm) yetganda va undan yuqori bo‘lganda R_at yo‘qoladi va faqat P_el qoladi.
Qutblanish uchun quydagi tenglamalarni olamiz:
O‘zgarmas elektr maydoni uchun Debay tenglamasi-

_{P }   1M
 ⁴ N
(  
² / 3RT , )
(5)

  2 p 3 ^{A 0}
Klauzius – Mosotti tenglamasi (qutbsiz molekulalar uchun to‘g‘ri)-

_{P }   1 M
 ⁴ N 

(6)

  2 P 3 ^A
yuqori chastotaga ega bo‘lgan o‘zgaruvchan maydon uchun Lorens- Lorents tenglamasi-

R  [(n²
1) /(n²
 2)]  M / p
(7)

bu tenglamani Maksvellning

^{  n2} munosabatini hisobga olgan holda

chiqarilgan ( ⁿ_
- cheksiz uzunlikdagi to‘lqinlarning sindirish ko‘rsatkichi).

^R kattalikni molyar refrakцiya deb ataladi.

f ( )  (  1) /(  2)
funksiyasi

  50
bo‘lgan birga yaqinlashadi. Bu
  50
bo‘lgan suyuqliklar

uchun molyar hajm ^V to‘liq qutblanishga yaqinligini bildiradi. F (n²) = (n² - 1)
/ (n² + 2) funkцiya odatda 0,25 – 0,50 oraliqda bo‘ladi: demak molyar refrakцiya (0,25 – 0,50) V ni tashkil qiladi.