Oliy va o‘rta maxsus ta`lim

^{O‘ZBEKISTON RESPUBLIKASI}
OLIY VA O‘RTA MAXSUS TA`LIM VAZIRLIGI FARG‘ONA DAVLAT UNIVERSITETI
TABIIY FANLAR FAKULTETI KIMYO KAFEDRASI


FIZIKAVIY KIMYO
fanidan
laboratoriya mashg‘ulotlari uchun


USLUBIY KO‘RSATMA


Farg‘ona–2022

Uslubiy ko‘rsatma kimyo ta`lim yo`nalishi 2-kurs talabalari uchun tayyorlangan bo`lib, ko‘rsatmada fizikaviy kimyo fanidan bajariladigan laboratoriya mashg`ulotlari uchun kerakli asbob va reaktivlar, har bir mavzuga doir laboratoriya mashg`ulotlarining bajarilish tartibi va nazorat savollari, hamda mutaxasislikka moslab keltirilgan.

Tuzuvchilar:

Taqrizchilar:

1. 
   LABORATORIYA ISHI
   

Mavzu: Suyuqlikning solishtirma (molyar) refraksiyasini o‘lchash


MOLEKULALARNING QUTBLANISH QONUNIYATLARI
Molekula (atom, ion) neytral, musbat va manfiy zaryadlangan zarrachalardan (neytronlar + protonlar= nuklonlar va elektronlar) tashkil topgan. Ikki xil molekulalar farqlanadi-zaryadlar simmetrik (Н_2,СН_4, С₆Н₆ va boshqalar) va nosimmetrik (НХ, СН₃Х, С₆Н₅Х; Х- galogen va boshqalar) taqsimlangan. Bular – qutbsiz va qutbli molekulalar. Qutbli molekulani dipolli yoki dipol deb ham ataladi.
Ikki atomli dipol atomlarining birida ortiqcha manfiy, ikkinchisida huddi shunday musbat zaryadlar bo‘ladi. Natijaviy zaryad albatta nolga tengdir. Ko‘p atomli molekulalarda ortiqcha musbat va manfiy zaryadli sohalar mavjud bo‘ladi. Ammo bu yerda ham zaryadlarning ikkita markazini ko‘z o‘ngimizga keltirishimiz mumkin.
Zaryad q ning zaryadlar orasidagi masofa  ga ko‘paytmasi dipol momenti ^
deyiladi:
^ =q * (1)
Dipol momentiga manfiy zaryaddan musbat zaryadga yo‘nalgan vektor sifatida qarash kerak (kimyoda odatda teskari yo‘nalish qabul qilinadi). Agar molekula ko‘p atomlardan tashkil topgan bo‘lsa, uning dipol’ momenti vektor summa sifatida aniqlanadi.

0



i
^  _q
i

• 
  ^i
  

(2)

Qutbsiz molekulani elektr maydoniga joylashtirilganda zaryadlarning bir –

biriga nisbatan sodir bo‘ladi, bu esa induktiv dipol’ momentini ^_i
yaratadi.

O‘zining hususiy dipol momentining mavjudligi sababli, qutbli molekula maydon yo‘nalishida orientatsiyalanishga intiladi, buning ustiga unda, xuddi qutbsiz molekuladagi kabi, induktiv moment ham paydo bo‘ladi. Molekula qutblanishining ma’nosi mana shundadir. Molekulaning qutblanish xossasini
qutblanishning miqdoriy tavsifini qutblanuvchanlik deyiladi.

m
Elektr maydonining ta’siri shu maydon kuchlanganligiga ^E professional
bo‘lgan qutblanishni keltirib chiqaradi.
Qutblanish  molekulaning tabiatiga bog‘liq bo‘lgan proporsionallik
koeffitsientidir. Ammo moddaning ichidagi kuchlanganlik ^E maydon

kuchlanganligi
E^ dan farq qiladi, chunki moddalarning ichida

^E ichki

m
kuchlanganlikka teng bo‘lgan qarama – qarshi yo‘nalishli maydon paydo bo‘ladi,

  
_{. } 

shuning uchun E  E_m _ E_ички ^Е ko‘paytma energiyaning o‘lchov birligiga ega