Оliy vа o‘rtа mахsus tа’lim vаzirligi nizomiy nomidagi toshkent davlat pedagogika universiteti

O‘yin boshini saylash. 
O‘yin boshini vazifasini bajarish o‘ynovchilarga 
katta tarbiyaviy ta’sir ko‘rsatadi. Shuning uchun iloji boricha, bu rolda ko‘proq 
bolalar bo‘lishi mumkin. O‘yin boshini har xil uslublari bilan ajratish mumkin. 
Rahbarni tayinlash bo‘yicha.
Rahbar uni o‘yindagi rolini hisobga olgan 
xolda o‘yin boshi qilib tayinlaydi. Bu uslubni afzalligi: ko‘proq munosib 

---

169 
o‘yinboshi tezda saylanadi. Ana shunday uslubda o‘ynovchilarni tashabbusi 
bostiriladi. Rahbar o‘yin boshini shu paytda saylaydiki, bolalar bir-birlari bilan xali 
tanishmasdan turib, kam vaqt yoki belgilangan o‘yin qatnashchisini tarbiyalash 
maqsadida o‘yin boshi qilib saylash kerak. Rahbar o‘yin boshini saylashda o‘zi 
tanlashini qisqacha qilib tushuntirish kerak, chunki o‘yin qatnashchilari shubxa 
tugʻdirmasligini va aloxida o‘yinchilarga bo‘lgan munosabatda adolatsizlik 
bo‘lmasligi kerak. Qur’a tashlash bo‘yicha o‘yinboshini tanlash uslubi ham 
mavjud. Qur’a tashlashni hisoblash uloqtirish va boshqa uslublar yo‘li bilan 
o‘tkazish mumkin. Bolalar sanash uchun doirada turadilar va birorta “Sanoq”ni 
boshlaydilar sanoqni har bir so‘zini aytgandan keyin ular navbati bilan 
o‘yinchilarni ko‘rsatadilar. Oxirgi sanoq so‘zi kimga to‘gʻri kelsa, unda u 
o‘yinboshi bo‘ladi yoki doiradan chiqib ketadi. Oxirgi xolatda sanoq sh’erlari 
oxirgi o‘yin qatnashchisi qolguncha aytiladi va oxirgi qolgan o‘yinchi o‘yinboshi 
bo‘lib qoladi. “Sanoq” usuli nisbatan ko‘p vaqtni talab qiladi; shuning uchun uning 
odatda darsdan tashqari vaqtda o‘tkaziladigan o‘yinlarda foydalaniladi. Ayrim 
xolatlari “Sanoq” doirada ham foydalaniladi chunki kuchli qo‘zgʻalish keyin 
bolalarni bir muncha tinchlashtirish uchun qo‘llaniladi “Sanoq” matin bilan ongli 
ravishda qo‘shib aytiladi u bolalarni nutqini rivojlantiradi. 
Qur’a tashlash yo‘li bo‘yicha o‘yinboshini aniqlash uchun “tayoq tortishish” 
mumkin. O‘yin qatnashchilari tayoqni pastdan ushlaydi, so‘ngra, ikkinchisi, 
uchinchisi va x.k. O‘yin boshi shu o‘yinga bo‘lishi mumkinki, kimda- kim tayoqni 
oxirida ushlasa yoki qopqoq qilib yopasan bo‘ladi. Bu usul 2-3 o‘yinchilar bilan 
o‘yna olganda qo‘llaniladi. 
O‘yin boshini ajratishini eng ko‘p qulay usullaridan biri-o‘ynovchilarni 
tanlashidir. Bu usul pedagogik jixatdan yaxshi bo‘lib u bolalarni jamoa bo‘lib 
kelgan xohishini namoyon qilishga imkon beradi. Ammo kam tashkil qilingan 
bolalar bilan o‘ynaladigan o‘yinda bu usulni qo‘llash qiyin bo‘ladi, chunki bunda 
o‘yin boshi xizmatiga ko‘ra saylanmasdan, balki ko‘proq kuchli, tirishqoq 
bolalarni toziyqi
 
ostida saylanadi. Rahbar bolalarga o‘yin boshini tanlashda, kim 
yaxshi yuguradigan, sakraydigan, aniq nishonga tegizadigan bolalarni saylashni 
tavsiya qilish mumkin.
Eng yaxshisi o‘yinboshini saylashda yoki tayinlashda navbatga qo‘yib 
quyish yaxshi, chunki har bir o‘yin qatnashchisi ushbu rolni bajaradi. Bu faolik va 
tashkilotchilik malakalarini tarbiyalashga yordam beradi. 
O‘yin boshini oldingi o‘yin natijalariga ko‘ra saylash mumkin. Oldingi 
o‘yinlarda ko‘proq epchil, tezkor, chaqqon bo‘lgan o‘yinchilar o‘yinboshi bo‘ladi. 
Bu xaqda o‘yin qatnashchilariga oldindan e’lon qilinishi kerak chunki ular 
o‘yinlarda zarur bulgan sifatlarni namayon qilishga harakat qilishlari kerak. Bu 
usulni salbiy tomoni shundaki, ya’ni o‘yinboshi rolida bo‘sh va epchil bo‘lmagan 
bolalar bo‘la olmaydilar. 
Yuqorida ko‘rsatib o‘tilgan o‘yin boshini saylash usullarini qo‘yilgan 
vazifalarni, mashgʻulotni shartiga, o‘yinni harakteriga, o‘ynovchilarni soniga va 
ularni kayfiyatiga qarab almashtirib borish kerak.