|
“Innovatsiya” so‘zi ingliz tilidan kelib chiqqan, uning taijimasi “yailgilanish”, “o‘zgartirish”, “yangilik kiritish” degan
ma’noni bildiradi.
Innovatsion jarayonning mikrostmkturasini o‘rganib olishlar
yangilik kiritishning “hayotiy sikli, (davri)” konsepsiyasini alohida
ko‘rsatdilar, u yangilik kiritish vaqt davomida o‘tab boradigan jarayon degan fikrdan kelib chiqadi. Bu jarayonda yangilikni yaiatilishi
va ijro etilishini ta’minlovchi faoliyatlami turlarga ajratuvchi bosqichlarga bo‘linadi. Shu davrga kelib ilmiy adabiyotlarda quyidagi
innovatsion jarayonni bosqichlarga ajratish sxemasi mavjud:
1. Yangi g‘oya paydo boiishi yoki yangilik konsepsiyasi
yuzaga kelish bosqichi; uni shartli ravishda fundamental va amaliyilmiy tekshirishlar (yoki birdan paydo bo‘ladigan) natijalaridan
kelib chiqadigan yangilik bosqichi deb ataydilar.
2. Kashf etish vaqti, ya’ni amalga oshgan obyekt, moddiy yoki
ma’naviy mahsulot na’muna ko‘rinishidagi yangilik yaratish.
3. Yaratilgan yangilikka amaliy ko‘payish topiiib uni qo‘shimcha
ishlab mukarnmallashtirish amalga oshiriladi; bu bosqich yangilik
kiritishdan mustahkam samaradorlikka erishish bilan yakunlanadi.
181
Shundan so‘ng yangilikning mustaqil mayjudligi boshlanib, yangilik
kiritish jarayoni keyingi bosqichga o‘tadi, bu bosqich faqatgina
yangilikni qabul qilish shartidagina amalga oshadi. Yangilikdan
foydalanish davrida keyingi bosqichlar ко rinadi.
4. Yangilikning tarqalishi uning yangi sohalarga diffuziyalanib
(qo‘shilib) keng tatbiq etilishidan iborat.
5. Yangilikning biror sohada hukmron boiishi, bunda xususan
yangilik o‘z yangiligini yo‘qotib, yangilik sifatida mavjud boimay
qoladi.
Bu bosqich yangi samarali yangilik paydo boiishi yoki uning
yanada samarasi bilan almashishi bilan yakunlanadi.
6. Yangilik qoilanilishi doirasi qisqarib uning yangi mahsuldori bilan almashadi. Yuqorida keltirilgan innovatsion jarayonning bir-birini vaqt bosqichida ketma-ket almashtirib, muntazam tizim uning real rivojlanib borishining soddalashtirilgan
sxemasini ifodalaydi. Biror aniq innovatsion jarayon bu bosqichlami o‘z ichiga olib, ular ketma-ketligi va bogiiqligiga so'zsiz
rioya qilishi shart emas. Yangilik kiritishni yangilikni yaratish va
tarqatish kompleks va maqsadga muvofiq jarayoni sifatida qarab,
uniig maqsadi inson talab va ehtiyojlarini yangi vositalar bilan
qondirish boiib, bu samaradorligi, muntazam va hayotiyligini
ta’minlovchi uslub va tizimlami ma’lum sifatli o‘zgarishiga olib
keladi. Innovatsion jarayon boshqa sitatli holatga oiish, eskirib
qolgan qoida, vaziyat va ahamiyatlarni qayta ko‘rib chiqish bilan
bogiiq boiadi. Bir darajali qator yangiliklar (yigindisi)
umumiyligi innovatsion yaxlitligini tashkil etadi. Yangilik kiritish
ichki mantiq va yovnalishlarga ega boiib, u yangilik g‘oyasi
(fikmi) tugilishidan to uning foydalanila boshlanishigacha boigan
harakterlami rivojlantirish ham innovatsion jarayon ishtirokchilari
o‘rtasidagi munosabat mantigini ifodalaydi. Shu tariqa yangilik
kiritish dinamik tizim boiib, ichki mantiq kabi vaqt davomida
qonuniy rivojlanishi, uning atrof muhit bilan o‘zaro bogiiqligini
ifodalaydi. Innovatsion jarayoni tuzilishi yangilikning bir
bosqichidan ikkinchi bosqichiga o‘tib borishi bilan o‘zgarib boradi.
Shu bilan birga yangilikning dinamik xususiyatlaridan uning natijayakuni va samarasi bogiiq boiadi. Yangilikning yakunlaganligi
182
yakunlaganligi yoki uning imkoniyatlari amalga oshirilganlik
darajasi innovatsion jarayonning hamma bosqichlari qanchalik
muvaffaqiyatli o‘tib borishiga bog‘liq bo‘ladi, Oddiy ishlab
chiqarishdan kengaytirilganiga o‘tish keskin vaziyat hisoblanadi,
bu o‘tish amaliyotda ko‘p hollarda amalga oshirilmaydi, bu hoi
qaysi bir yangilikning yakunlanmasligiga sabab bo‘lib, ko‘pgina
innovatsion muammolar mavjudligini yuzaga keltiradi.
Yangilikning yakunlanganligidan uning samaradorligini
belgilash kerak, ya’ni innovatsion jar ay on amalga oshirilayotgan
tizim, turli ko‘rsatkichlarga yangilikning amalga oshirilgan
imkoniyatlari ta’sirini aniqlash mumkin, shu bilan birga ulaming
o‘zaro bog‘liqligi yaqqol ko‘rinadi.
Do'stlaringiz bilan baham: |
