Олий ва ўрта махсус таълим вазирлиги мирзо улуғбек номидаги ўзбекистон миллий университети

9-МАВЗУ. ЭКОЛОГИК ЭКСПЕРТИЗА ТУШУНЧАСИ,
МАЗМУНИ ВА МОҲИЯТИ.

Экологик экспертиза тушунчаси, мазмуни ва моҳияти. Экологик экспертиза тўғрисидаги қонуннинг асосий мақсади ва вазифалари. Давлат экологик экспертизаси. Жамоат экспертизаси. «Экологик оқибат аризаси».



Экспертиза сўзи лотинчада «expertus» — тажрибали, деган сўздан олинган бўлиб, у маълум бир масалани тажрибали мутахассис томонидан ёритиб берилиши деган маънони англатади. Экспертиза турли фан ва хўжалик соҳаларида турлича кўринишда бўлиб, воқеа ва ҳодисаларни тўҚридан-тўҚри белгилаш, ўлчаш ва аниқлаш имконияти бўлмаган тақдирда, ушбу соҳадаги мутахассислар хулосасига муҳтож ҳолатларни инобатга олади.
Ўзбекистон Республикаси экологик қонунчилигида илк бор экологик экспертиза 1992 йил 9 декабрда қабул қилинган «Табиатни муҳофаза қилиш тўғрисида»ги қонуннинг махсус VI бўлим 24—27-моддаларида ёритиб берилди. Ушбу қонуннинг 4-моддасида эса экологик экспертизанинг мажбурийлик принципи белгилаб қўйилди. Лекин «Табиатни муҳофаза қилиш тўғрисида» ги қонун экологик экс­пертизанинг императив (қатъий) шартларини белгилади, холос. Унинг асл моҳияти, турлари, олиб бориш усуллари, муддатлари, принциплари ва объектлари эса ёритилмай қолган эди.
Конституциямизда белгиланган экологик шартлар (50, 54, 55-моддалар) комплекс ва алоҳида бир табиий объектлар бўйича қабул қилинган қонунлар, қонун ости меъёрий ҳужжатлар ҳамда кафиллик меъёрларидан бўлмиш — Меҳнат, Фуқаролик, Маъмурий жавобгарлик тўғрисидаги, Жиноят кодексларидаги юридик жавобгарликлар ҳам экологик қонунбузарликларни кескин равишда камайти­ра олмаяпти. Жавобгарликка тортилаётган умумий қонун­бузарликлар ичида экология борасидаги жавобгарликлар бор-йўҚи 0,5—4,0% ни ташкил этмоқда, холос. Табиатнинг тобора бузилиб бориши ва аксинча, қонунбузарликларнинг кўпая боришининг сабабларидан бири экологик экспертиза тўғрисидаги қонуннинг йўқлигидан ҳам эди.
2000 йил 25 майда қабул қилинган ва шу йилнинг 1 июлидан кучга кирган «Экологик экспертиза тўғрисида»ги Ўзбекистон Республикаси қонуни ҳуқуқий-экологик механизмни шакллантиришда ва уни ҳаётга татбиқ қилишда катта ҳисса қўшди, десак асло муболаҚа бўлмайди.