Олий таълим муассасаларининг ўзбек тили ва адабиёти бакалавриат йўналиши таълим дастурида талабаларга миллий қадриятларимиздан бўлган ўзбек шевалари тўғрисида илмий-амалий билимларни бериш кўзда тутилган

 
 
 

---

101 
Ташқи (умумий) синонимлар 
Ташқи синонимлар диалектал сўз билан адабий сўз ёки диалектал сўз 
билан адабий тилда бўлмаган ўзбек тилининг бошқа диалектидан кирган сўз 
билан бир хил маъноли бўлган сўзлардир. Бундай синонимлар қаторидаги 
компонентларнинг манбалари жиҳатидан қуйидаги гуруҳларга бўлинади.
1) Адабий-диалектал синонимлар.
2) Диалектлараро синонимлар 
Адабий-диалектал синонимлар. 
Адабий-диалектал синонимлар 
компонентлари адабий тил ва шевалар лексикасига мансуб сўзлардан 
иборат бўлган синонимлардир. Адабий тилдаги лексик бирлик шевалардан 
бирортасида ишлатилиб, уларнинг барчасида ишлатиладиган диалектал сўз 
билан синонимик қатор ташкил этади. Адабий синонимик қатор шеваларда 
ишлатиладиган сўзлар билан яна ортади. Масалан: адабий тилдаги 
бемалол, 
хотиржам
сўзлари шеваларда 
арқəйън, ҳɔвлъқмəсдəн
сўзлари билан 
синонимик қаторни ҳосил қилади. Ёки адабий тилдаги 
шошилинч, тез, 
дарров
сўзлар шевадаги 
ъштəрɔп, қъчəлəнг
каби сўзлар билан синонимик 
қаторни ҳосил қилиб, бирга қўлланилиб келади.
Ўзбек адабий тилининг лексик системасига мансуб бўлган сўз билан 
диалектал сўзлардан иборат синонимларнинг компонентлари ҳам маъно 
оттенкаларига эга бўладилар: 
коп, ду:лɔп, дуржъ, ътърқън 
(кўп 
маъносида) лексемалари ўзаро синонимик қаторни ҳосил қилади. Кўплик 
маъноси атрофида уюшса ҳам, уларнинг нозик фарқлари бор. Бу фарқ 
уларни бошқа сўз билан бириктирилганда сезилади. Мас. : 
Бɔзɔрдə ɔдəм 
коп, ду: лɔп 
ёки
дуржъ 
дейиш мумкин бўлса, 
ътърқън 
сўзини бу ўринда 
қўллаб бўлмайди. Чунки