Олий таълим муассасаларининг ўзбек тили ва адабиёти бакалавриат йўналиши таълим дастурида талабаларга миллий қадриятларимиздан бўлган ўзбек шевалари тўғрисида илмий-амалий билимларни бериш кўзда тутилган

очмоқ
сўзи шевада бошқа маъноларда ҳам қўлланилади. 1. 
ɔғзънъ ɔчмɔқ
- Оғзи беркитилган банканинг қопқоғини очмоқ, рўза тутган 
одамнинг овқат емоғи; 2. чигал бўлган ипни ёки сочини очмоқ; 3. Ботинка 
ипини очмоқ (ечмоқ) каби маъноларда ҳам ишлатилади. 4. 
Йузънъ ɔчмɔқ 
- 
никоҳ тўйининг эртаси куни келиннинг юз очдиси бўлади. Келиннинг юзига 
ёпилган оқ мато ёш бола томонидан олиб ташланади 
Адабий тилидагидек халқ шеваларида сўз маънолари предмет номи 
сифатида бир предметдан иккинчи бир предметга кўчади. Шунинг учун сўз 
маъноларининг кўчиш йўли билан ўзгаришларининг қуйидаги типларини 
кўрамиз: 
1. Сўз маъноларининг ўхшашлик асосида кўчиш йўли билан 
ўзгариши. 
Ўхшашлик номи остида биринчидан предмет, ҳодиса, ҳаракатнинг 
ташқи кўринишидаги шаклий ўхшашлик ва иккинчидан уларнинг 
вазифасидаги ўхшашлик кўзда тутилади. Бирор нарса, ҳодиса ёки ҳаракат 
номи иккинчи бир нарса, ҳодиса, ҳаракатга ана шу икки - ички ва ташқи 
ўхшашлик асосида кўчади.
а) ташқи (шаклий) ўхшашлик асосида сўз маъноларининг 
кўчиши. 
Маъно бир предмет, ҳодиса, ҳаракатдан иккинчисига кўзга ташланиб 
турган бирор белгидаги ўхшашлик асосида кўчади. Масалан: 
 
қулɔқ
// қипч. қулақ - одамнинг қулоғи. Шу билан боғлиқ равишда 
юзага келган қуйидагича кўчма маънолари бор: 
қɔзɔннънг қулɔғъ, қипч. 
бақирның қулағы 
ва б. ш. кабилар.
ɔғъз // ɔвуз
- одамнинг оғзи. Шу билан боғлиқ равишда қуйидаги кўчма 
маънолари бор: қарл. 
қудуқнинг ɔғзъ 
// қипч. 
қудуқнънг ɔвзъ
, қарл. 

---

98 
сəтълнънг ɔғзъ
// қипч. 
бақырның ɔвзи. қарл
. 
гупънънг ɔғзъ
// қипч.