Олий таълим муассасаларининг ўзбек тили ва адабиёти бакалавриат йўналиши таълим дастурида талабаларга миллий қадриятларимиздан бўлган ўзбек шевалари тўғрисида илмий-амалий билимларни бериш кўзда тутилган

ɔқлəндъ 
// қипч. 
ақланди
- 
кечирилди, қарл. 
ɔқлɔвчъ
// қипч. 
ақловчи 
(ҳимоячи, аммо шолини, уйни 
оқловчи кишиларга нисбатан ҳам қўлланилади). ɔқ сўзи яна фразеологик 
бирикма ҳолатида ҳам учрайди: қарл
. кɔсəсъ ɔқəрдъ
// қипч. 
касасы 
ағарды
- турмуши яхши бўлиб кетди, ҳамма нарсаси етарли даражада.
Шеваларда мавжуд бўлган баъзи кўп маъноли сўзлар ва уларнинг барча 
маъно тармоқлари адабий тилида учрамайди. Мас. : 
дəрғəт
. 1. Сув йўлини 
тўсиш учун қурилган тўғон. 2. Ариқ ёки зовурдан ўтиш учун қурилган 
кўприк.
пəч
(пач) - 1. пəч - тузи кам, намаги паст. 2. 
пəч
- ранги паст тўқ эмас, 
нъм - қъзъл эмəс пəчрɔғ экəн. 
3. 
пəч гəпърмə 
(мантиқ, маъно камлигини 
ифодалаган).
Ўзбек адабий тилидаги кўп маъноли сўзнинг баъзи маънолари шевалар 
лексикасидаги ўша сўзнинг айрим маъноларига мос келади, баъзи 
маънолари учрамайди. Шеваларда ўша кўп маъноли сўзнинг адабий тилда 
қўлланилмайдиган бирдан ортиқ маънолари мавжуд. Масалан, 
пəллə
лексемасининг ҳозирги ўзбек адабий тилида қўлланиладиган маъноларидан 
ташқари шеваларда бошқа маънолари ҳам мавжуд: 
пəллə
- 1. Янги туққан 
сигирнинг биринчи сути - оғиз сути. 2. Ошқовоқни тўртбурчак шаклда 
кесилган бўлаги - пəллəсъ. 3. Сувда ивиган нон.
Адабий тилдаги кўп маъноли сўзнинг бош ва айрим маъноларига 
шевалардаги кўп маъноли сўзнинг маъно тармоқлари мос келади, ундан 

---

97 
ташқари диалектал кўп маъноли сўз адабий тилдагидан ташқари бўлган 
маъноларни ифодалайди:
Ўзбек адабий тилида 
очмоқ 
лексемаси 12 дан ортиқ маъноларда 
қўлланилади.