Олий таълим муассасаларининг ўзбек тили ва адабиёти бакалавриат йўналиши таълим дастурида талабаларга миллий қадриятларимиздан бўлган ўзбек шевалари тўғрисида илмий-амалий билимларни бериш кўзда тутилган

дəрғəт 
сўзи авваллари тўғон-сув йўлини тўсиш учун 
қурилган мослама, 
көпрък
маъноларида қўлланилиб келинган, ҳозир фақат 
кўприк маъносида учрайди. Ёки авваллари 
чɔрбɔғ
сўзи 
ҳайɔт
сўзи билан 
кенг қўлланилиб келинган бўлса, ҳозир фақат уйнинг орқасидаги ер - 

---

99 
ɔрқəҳəйɔт
номи билан учрайди. 
Қəръйəлəр дəм ɔлъш учун орқа ҳəйɔт 
ўртасъдə қойългəн чɔрпɔйəгə бɔръп отъръштъ.
Ўзбек шевалари лексикасида лексик синонимлар 
Синонимлар хусусида тилшуносликда бир қатор илмий-тадқиқот 
ишлари қилинган.
Ўзбек халқ шевалари ўзбек адабий тилидагидек синонимларга бой 
бўлиб, шеваларнинг луғат таркибини бойитиш учун манба бўлиб хизмат 
қилади. Халқ шеваларидаги синонимлар сўзловчининг ўз фикрини аниқ, 
равшан ифодалашга ёрдам беради, чунки синонимлар сўзловчининг энг 
нозик маъно оттенкаларини сўз воситасида ифодалашга интилиши 
натижасида ҳам келиб чиқади. Ўзбек шеваларининг лексик таркибида 
синонимларнинг пайдо бўлиши турли тарихий ва этник омиллар, ўзбек 
адабий тили ва бошқа тилларнинг мазкур шеваларга таъсири, ҳамда 
диалектларнинг ўзаро муносабати билан белгиланади. Шуни айтиш 
керакки, умуман олганда абсолют синонимларнинг бўлиши қийин. Зотан, 
синонимлар одатда ҳар хил шевалар орасида маълум даражада бир-
бирларига нисбатан муқобил (эквивалент) бўла олса-да, лекин, хусусан 
адабий тилда улар бир-бирларига нисбатан тамоман муқобил бўлиши 
қийин. Чунки уларнинг маъноларида маълум даражада фарқ бўлади ва 
маълум даражада маъно оттенкаси мавжуд бўлади.
Ўзбек шеваларида сўзлашувчи аҳоли қадимий халқлардан бўлиб, унинг 
тилига турли диалектларнинг ва бошқа тилларнинг таъсири бўлди. 
Оқибатда бир тушунчани бир неча сўз ёрдамида, яъни синонимлар 
воситасида ифодалаш юзага келди.
Шу боис ҳам шеванинг диалектал синонимлари қаторидаги 
компонентлар диалектал ўзбекча сўзлар бўлса, баъзилари келиб чиқишидан 
қатъий назар ўзбек адабий тилининг луғат таркибига мансуб сўзлардир. Шу 
жиҳатдан бундай синонимларни икки гуруҳга бўлиш мумкин:
а) Ички (хусусий) синонимлар.

---

100 
б) Ташқи (умумий) синонимлар