Олий таълим муассасаларининг ўзбек тили ва адабиёти бакалавриат йўналиши таълим дастурида талабаларга миллий қадриятларимиздан бўлган ўзбек шевалари тўғрисида илмий-амалий билимларни бериш кўзда тутилган

коп, ду:лɔп, дуржъ 
сўзлари ижобий 
эмоционалликка эга бўлса, 
ътърқън 
сўзи салбий эмоционал муносабатни 
билдиради. М. : қарғиш маъносида қўлланилганда: 
ътърқъндəй туғъб 
тəшлəгəн
каби.
Синонимик қаторни ҳосил қилаётган бош сўз ўзбек адабий тили билан 
шеваларда турлича бўлади. Бош сўз синонимик қатордаги сўзлар учун 

---

102 
умумий бўлган маънони аниқ ифодалайдиган сўз бўлади. Масалан: 
чърɔйлъ, гозəл, ҳусндɔр, ҳуснлъ, хушрой, көҳлък, коркəм, бəрнɔ, сулув, 
зебɔ, лəтɔфəтлъ, сɔҳъбжəмɔл, нəзɔкəтли 
сўзлари ташкил этувчи 
синонимик қатордан адабий тил учун 
чиройли, гўзал
сўзлари бош сўз 
бўлса, шеваларда 
сулув, хушрой
сўзлари асосий сўз бўлиб ҳисобланади. 
Ёки 
йəхшъ, дуруст, тузук, бънɔйъ, бънɔйъдек, жɔйъдə, сɔз, нɔзəндəй, бɔб, 
бɔптə, əжəбтɔвур, əвлɔ, қɔйъл, қɔйълмəқɔм, мъхдəй 
сўзларидан ташкил 
топган синонимик қатордан адабий тил учун 
яхши, дуруст
сўзлари бош сўз 
бўлса, шеваларда 
əжəбтɔвур
сўзи аоссий сўз бўлиб ҳисобланади.
Диалектлараро синонимлар
. Бошқа диалектлардан ўтган сўзлар 
билан маъноси ўхшаш бўлган синонимлар диалектлараро синонимлардир. 
Ҳар бир шевада мавжуд бўлган сўзлар бошқа шеваларда ҳам учрайди. Зеро, 
ўша предмет ёки харакатни билдирувчи сўз бошқа ном билан айтилса ҳам, 
улар бир хил маънони, тушунчани ифодалайди ва ўзаро синонимик қаторни 
ташкил этади. Адабий тилдаги 
арғимчоқ
сўзи шевалардаги 
əлвɔнч, 
ҳəлънчəк
сўзлари билан синоним бўла олганидек, бошқа шеваларда ҳам 
синоним бўла олади 
Шевалараро синонимик қаторни ташкил этувчи сўзлардан қайси бири 
ўша шевада фаолроқ ишлатилса, ўша сўз асосий луғавий бирлик 
ҳисобланади. Масалан,