57
формасининг
[-к//й]
варианти Фарғона тип шевалар учун
, [-г]
варианти эса
Самарқанд–Бухоро тип шевалар учун характерлидир. Қарлуқ лаҳжасига оид
шеваларда шарт майлининг II шахс кўплик
формасини ясовчи
[-нгиз]
аффикси
[й]
товуши билан талаффуз қилинса, қипчоқ тип шеваларида
[-
нгиз//-нгис]
аффиксининг ўзи қолади.
Кесейьз, бьлсейьз, айсангис
келсангис, билсангиз
каби. Шарт майлининг II шахс кўплик формасида [-
са] қўшимчасидан сўнг шахс ва -лар кўплик кўрсаткичларининг қўшилиши
ҳам шеваларда фарқланади.
Ўзбек халқ шеваларида, ўзбек
адабий тилидагидек, аниқлик майлининг
уч замон формаси – ўтган замон, ҳозирги замон,
келаси замон формалари
мавжуд.
Шеваларда феълнинг ўтган замон
[-ди]
формаси [-л]
ундоши билан
тугаган феъл ўзагига қўшилганда
[д]
товуши прогрессив ассимиляцияга
учраб, [л] билан талаффуз қилинади
: [лд>лл[-ди] > -ли: боллъ, келлъ,
сͻллъ
каби. Ёки феълнинг ўтган замон формаси [-ди] кўпинча
[н]
товушидан сўнг келганда
[-ни]
шаклида талаффуз қилинади.
[д>н ]
[ди>ни]:
болъннъ, ͻлъннъ, йͻннъ
каби. Бундай ҳолат Самарқанд–Бухоро тип
шеваларида учрайди. Бухоро диалектининг “бир тилли” шевасида [дъ]
аффиксининг позицион [лъ] варианти бор. Масалан:
кел-лъ-м, кел-лъ-нг
,
кел-лъ, кел-лъ-к, кел-лъ-нгъз
каби..
Ўтган замон феълининг II шахс кўплик формаси ўзбек шеваларида,
Do'stlaringiz bilan baham: