Олий таълим муассасаларининг ўзбек тили ва адабиёти бакалавриат йўналиши таълим дастурида талабаларга миллий қадриятларимиздан бўлган ўзбек шевалари тўғрисида илмий-амалий билимларни бериш кўзда тутилган

[-
нгъз//-йъз]
каби фонетик вариантларда қўлланилади. келдънгъз // келдъйъз. 
Қипчоқ шеваларида [ 
-ныз // -нггъз
] вариантларда учрайди: 
бардыныз
, 
келдънгъз
.
Ўзбек адабий тилида 
[-нгиз] (айтдингиз, келдингиз) 
аффикси асосан 
II шахс кўплик маъносида қўлланади. Ўзбек шеваларида ҳам 
[-нгъз // -йъз // 
-з
(ва бошқа фонетик вариантлари билан) ] II шахс кўплик формаси 
сифатида қўлланилади.

---

58 
Қарлуқ лаҳжасига оид шеваларда ўтган замон феълининг 
[-нгъз]
формаси таркибидаги -нг бирлик кўрсаткичи тушиб қолади ва кўплик [-ъз] 
қўшимчаси сақланади. Нав. в. ш. 
бъллъзмъ, еллъз // еллъйъз
каби.
Ўтган замон феълининг 
[- (а) р əди]
шакли шеваларда 
[- (а) йди]
шаклида қўлланилади. 
Бəрəйдъм, бəрəейдънг, бəрəйдълə. 
Бу форма 
Қашқадарё, Қарнаб, Фориш шевалари учун ҳам характерлидир. 
Мисоллардан кўринадики, ўтган замон феълининг 
[- (а) р эди]
формаси 
ўтган замондаги маълум бир вақтда тугамаган, давом этган ҳаракатни 
билдириб келган. 
 
Феълнинг ҳозирги замон формаси ҳам шевалараро турли хил 
кўринишларга эга. Қарлуқ лаҳжасига оид шеваларда ҳозирги замон давом 
феълининг 
[-йəп
(-яп) ]
аффикси ўрнида 
[-ͻп // -йͻп] 
шакллари 
қўлланилади: Масалан, келͻмман. Ҳозирги замон феълининг бу шакллари 
“Бухоро–Самарқанд” группа шевалари учун хос. 
Ўзбек халқ шеваларида ўзбек адабий тилида қўлланувчи кўмакчи 
феълларнинг деярли ҳаммаси мавжуд бўлиб, адабий тилда англатган 
маънолари билан бир хил тарзда қўлланилади. Аммо улар ўртасида 
фарқланувчи хусусиятлар ҳам учрайди. Улар фонетик вариантлари ҳамда 
адабий тил билан шевалар ўртасида ёки шевалараро кўмакчи феълларнинг 
алмашиниб қўлланилишида кўринади. Бух, Сам, Нав. в. ш. шеваларида